IMG38 (4)

12

AGLAUROS

niach fenickich znąjdujących się na wyspie o tej nazwie, jak również o kolonii utworzonej na wyspie Tera przez Kadmosa. Oiodor z Sycylii wspomina też o kolonii założonej również przez Kadmosa na Rodos. Mity te to tradycje lokalne, zachowujące pamięć o koloniach fenickich i wytyczające ich zasięg.

Niekiedy zamiast Telefassy przypisuje się Agenorowi jako żonę Argiope albo też jego. bratanicę Antiope, córkę Belosa.

Inni herosi o imieniu Agenor -» skorowidz, os

Apd.Bib).n 1,4;Dl I;Ov.Mei 11838;III 51:97:257:Hdl.IV 147; VI 46 n.: II44;-Sen. in Vcrg. Ant ID 88; Schol. in E. M 6; Paus. V 23,12; DA V 39. I n.; Hyg. Fab 6. 178.179.

AGLAUROS (AyAoupoę lub 'Aypaukoę) - Tradycja zna dwie postacie o tym imieniu.

1.    Pierwsza jest córką Aktajosa, pierwszego króla Aten, i żoną Kekropsa, z którym miała syna Erysich-tona oraz trzy córki; Aglauros, Herse i Pandrosos (tab. 4);

2.    Aglauros, córka poprzedniej, była kochanką Aresa, z którym miała córkę Alkippe. Ponadto Aglauros występuje wraz ze swymi siostrami w mide o — Erich-toniosie. Atena wychowywała w tajemnicy małego Erichtoniosa, zrodzonego z pożądania, jakim zapałał do niej Hefajstos. Zamknęła Erichtoniosa w koszyku i powierzyła trzem córkom Kekropsa. Szczególnie Pandrosos była zobowiązana do opieki nad tym koszykiem. Siostry jej, powodowane ciekawością nie mogły się powstrzymać od otwarcia koszyka i wtedy zobaczyły dziecko w splotach węża. Z przerażenia oszalały i rzuciły się ze skał Akropolu. Wrona opowiedziała Atenie o niedyskrecji trzech dziewcząt

Owidiusz opowiada natomiast, że Aglauros, chociaż była najbardziej winna, nie została nawiedzona szałem. Później przedstawia ją jako zazdrosną o swoją siostrę Herse, która jest kochanką Hermesa. Róg przemienił ją w końcu w kamienny posąg (— Keryks). os

Apd. Bibl ID 14, 2; 6; Hyg. Fab. 166; Ov. Met U 360 n.; 710-835.

AGRON (Aypoow) - Na wyspie Kos żył mężczyzna zwany Eumelos, syn Mcropsa. Miał dwie córki i syna, wszyscy troje byli bardzo zarozumiali. Córki nazywały się Byssa i Meropis, syn - Agron. Zamieszkiwali odległe dobra uprawiając ziemię, która dawała obfite plony. Zatem ograniczali się do oddawania czci Ziemi, a lekceważyli innych bogów. Jeśli zapraszano dziewczyny na święto Ateny, brat odmawia] w ich imieniu mówiąc, że nie lubi kobiet o oczach sowy (był to kolor oczu Ateny); jeśli zapraszano je na święto Hermesa, brat mówił, że nie lubi bogów złodziei; jeśli było to zaproszenie na święto Artemidy, opowiadał, że nie lubi kobiet, które biegają nocą. Krótko mówiąc, były to same zniewagi wobec bóstw. Rozgniewani Artemida, Hermes i Atena postanowili się zemścić i pewnego wieczoru udali się wszyscy troje do domu młodych ludzi. Atena i Artemida przybrały postać młodych dziewcząt, Hermes - postać pasterza. Hermes zaprosił ojca i syna na ucztę, którą pasterze, jak mówił, przygotowali na cześć Hermesa. I poprosił ich, aby wysłali Bystę i Meropis do gąju Ateny i Artemidy. Słysząc imię Ateny, Meropis zaczęta blużnić. Natychmiast została przemieniona w sowę. Byssa została ptakiem Leukotei (mewą), Eumelos - krukiem, a Argon - siewką, os

Ant lib. 13 (wg Bojo*a Omithogonil, I)

*AIUS LOCUTIUS - tajemniczy bóg, którego imię wyraża podwójnie pojęcie mówienia (a/o i lot/uor), a który ujawnił się tylko przy jednej okazji, podczas najazdu Gallów w 390 r. p.n.c. pod postacią głosu, który zapowiedział zbliżanie się nieprzyjaciela. Nikt nie zwracał na niego uwagi. Ale po zdobyciu Rzymu, gdy wypędzono Gallów, dyktator Camillus, aby odpokutować brak szacunku wobec tego boskiego głosu, ponieważ sam czul się winny, wzniósł świątynię w miejscu, gdzie głos dał się słyszeć, na północnym skrąju Palaty-nu. os

Cfc. Dii. 1101; II 69; Gell XVI 17; Liv. V 32 etc.

AJAKOS (Aiaicóę) - najpobożniejszy ze wszystkich Greków, syn Zeusa i nimfy Ajginy, córki rzeki Asopos. Urodził się na wyspie Ojnone, która od imienia jego matki została później nazwana Eginą ( — Ajgina). Wyspa była wówczas nie zamieszkała. Pragnąc mieć towarzyszy i lud, któremu by przewodził, Ajakos uprosił Zeusa, aby przemienił w ludzi mrówki, których mnóstwo było na wyspie. Zeus zgodził się i lud powstały z mrówek dostał od Ajakosa nazwę Myrmidonów (od pupjtT|K8ę - „mrówki").

Ajakos poślubił córkę Skirona, Endeis, z którą miał dwóch synów, Telamona i Peleusa ( -»też Kychreus). Niektórzy autorzy, reprezentujący prawdopodobnie nąjstarsze wersje mitu, nie uznają żadnych więzów pokrewieństwa między Telamonem i Pelcusem. Uważają za syna Ajakosa tylko tego ostatniego (tab. 30). Ajakos poślubił potem córkę Nereusa, Psamate, i miał z nią syna Fokosa. Chcąc mu się wymknąć, Psamate - która jak wszystkie bóstwa morskie i rzeczne mogła przybierać różne postacie - przemieniła się w fokę, to jednak nie uchroniło jej od miłości Ajakosa i syn, którego urodziła, na pamiątkę matczynej metamorfozy otrzymał imię Fokosa. Celował w atletyce, co wzbudziło zazdrość jego dwóch braci -» Peleusa i -» Telamona. Zabili go więc: Telamon rzucił dyskiem tak, aby trafić w głowę Fokosa, który padł na miejscu. Z pomocą Peleusa Telamon zakopał ciało w lesie, lecz gdy zabójstwo wyszło na jaw, Ajakos wygnał obu synów z Egjny.

Sława pobożności i sprawiedliwości Ajakosa (zyskana zapewne surowym wyrokiem na synów) sprawiła, że wybrano go, aby w imieniu Greków zaniósł modły do Zeusa w okresie klęski nieurodząju, która dotknęła kraj. Klęska była skutkiem gniewu Zeusa, którego oburzył postępek Pelopsa. Pelops poćwiartował zwłoki swego wroga Stymfalosa, króla Arkadii, i rozrzucił je bez pogrzebu. Ajakosowi udało się uśmierzyć gniew boga. Po śmierci Ajakos miał w Podziemiu sądzić dusze zmarłych. Lecz ten szczegół nie był jeszcze znany Homerowi, który w Podziemiu umieścił jako sędziego tylko Radamantysa. Platon pierwszy wymienia w tym charakterze Ajakosa.

Inny mit dotyczący Ajakosa stawia go obok Apollona i Posejdona wznoszących mury trojańskie. Po zakończeniu budowy trzy węże wpełzły na mury. Dwa na części wzniesionej przez bogów zginęły, trzeci zdołał przejść przez mur, zbudowany przez śmiertelnika. Apollon wyjaśnił wróżbę w następujący sposób; Troja - rzekł - będzie zdobyta dwukrotnie: po raz pierwszy przez syna Ajakosa (była to wyprawa Heraklesa, w której brali udział Peleus i Telamon), po raz drugi, gdy przeminą trzy pokolenia, przez Neoplolemosa, syna Achillesa i prawnuka Ajakosa. an

AJ AS, SYN TELAMONA

13

Apd.Dibl. ni 12,6;D.S.IV6I, I n.; 72.5 n.; Paul.II29.2n;Hvł Fab. 52; Ov. Mci. VII614 n.;Tzci. in Lyc. 176; Sir. VII, p. 375; Ho. Th 1003 n.; Pi. N. 5, 21 n.; O. 8, 31-44; Itocr. IX 14, 13; PI. Apnl. 4|g i Gorg. Ui* n.

I. AJ AS, SYN OJLEUSA (Aloę)-Ajas z Lokrów zwany „synem Ojleusa", w odróżnieniu od Ajasa, syna Tclamona lub „Ajasa Wielkiego”. Występuje wśród herosów walczących przeciwko Troi jako przywódca kontyngentu lokryjskiego na czele czterdziestu okrętów. Walczył u boku swego imiennika, syna Telamona, ale podczas gdy ten jest wojownikiem „ciężkozbrojnym", syn Ojleusa jest mały, uzbrojony w lniany pancerz i luk. Jest zwinny i pełni rolę, jaka w wojskach epoki klasycznej przypada peltastom (procarzom). Bierze udział we wszystkich wielkich bitwach opowiadanych w Iliadzie', uczestniczy przy losowaniu w planowanym pojedynku z Hektorem, bitwie o okręty, walce o zwłoki Patroklosa, w igrzyskach żałobnych wydanych przez Achillesa ku czci Patroklosa.

Uchodzi on za człowieka o złym charakterze. Jego cechy duchowe też stanowią kontrast z jego imiennikiem: arogancki, okrutny wobec wrogów, kłótliwy, jest także bezbożny, a jego błędy ściągają w końcu zagładę na większość armii greckiej. Najcięższym jego przewinieniem jest świętokradztwo, jakiego się dopuścił wobec Ateny, które ściągnęło na niego gniew bogini. Po zdobyciu Troi Kasandra schroniła się u ołtarza bogini. Ajas chciał ją siłą oderwać od posągu,-który obejmowała, i pociągnął dziewczynę i posąg. Za to uchybienie wobec praw religijnych Achąjowie chcieli go ukamienować, ale z kolei Ajas znalazł schronienie przy ołtarzu Ateny i w ten sposób uniknął śmierci. Jednakże podczas drogi powrotnej Atena zesłała burzę, która zniszczyła w pobliżu wyspy Mykonos z grupy Cyklad ogromną liczbę okrętów achajskich, a wśród nich i ten, który wiózł Ajasa. Herosa uratował Posejdon, który go wydobył na powierzchnię morza. Wówczas Ajas sam przechwalał się, że przeżył mimo gniewu bogini. Na co ona poprosiła Posejdona, żeby go zabił, a bóg jednym uderzeniem trójzębu rozbił skałę, na której schronił się heros, i utopił go. Powiadają również, że to sama Atena poraziła go piorunem, bronią swego ojca, Zeusa.

Ale świętokradztwo Ajasa nadal ciąży na jego rodakach, Lokryjczykach. W trzy lata po powrocie herosów z Troi wybuchła w Lokrydzie zaraza i nastąpiła seria nieurodzajów. Wyrocznia, zapytana, odpowiedziała, że te klęski są znakiem gniewu bogini i że Atena uspokoi się tylko wtedy, gdy przez tysiąc lat Lokryjczycy, aby odpokutować porwanie (i zgwałcenie) Kasandry, wysyłać będą co roku wybrane losem dwie młode dziewczyny do Troi. Co też uczyniono. Trojańczycy dwie pierwsze dziewczyny, które przybyły, zabili i rozrzucili ich prochy po morzu. Potem następne dobrze przyjmowano i oddawano na służbę bogini Atenie. Ale utrzymał się zwyczaj, że po przybyciu były ścigane przez tłum uzbrojony w kije, który gonił je, aby je uśmiercić. Jeśli zdołały umknąć, udawały się boso do świątyni Ateny i pozostawały tam jako dziewice aż do bardzo późnego wieku. W ten sposób odpokutowywano, długo po śmierci syna Ojleusa, świętokradztwo, które popełnił wobec kapłanki Kasandry. os

U. XIII46; XXUI 754:483; Scbol. ad XIII66; Od IV 499 n.; Pa u*. X 31,1-3; Cali. Aeila (7) mlejcc niezacb.; Prop. IV 1,118 n.; Cic. De ot. II 265; Hw. Fab. 116; Plin. XXXV 60; Tut. Ot Lyc. 1141; Procl. Che. p. 461; Ś. niciach, tragedia Ajas Lokryjczyk. fot. T. Zieli foki, w. Eos 1925,1, 37-50. '

II, AJAS, SYN TELAMONA (Alaę)- „wielki" Ajas (tab. 30). Panuje na Salaminie i przybywa do Troi na czele dwunastu okrętów, kontyngentu wyspy. W obozie achajskim zajmuje lewe skrzydło. Jest po Achillesie nąjsilniejszym i najwaleczniejszym herosem z całej armii. Silny, wielki, bardzo piękny, jest spokojny i opanowany. Jest ciężko uzbrojony. Godna uwagi jest jego tarcza sporządzona z siedmiu skór wołowych nakładanych jedna na drugą, ósmą warstwę, zewnętrzną, stanowi płyta z brązu.

Pod względem obyczajów syna Telamona przeciwstawia się „małemu Ajasowi” - małomówny, życzliwy, bogobojny. Ale choć jest poważniejszy od Achillesa, z którym ma tyle cech wspólnych, brak mu kompletnie wrażliwości, zamiłowania do muzyki i delikatności syna Tetydy. Jest on przede wszystkim wojownikiem nie bez cech pewnej surowości.

Ajas jest herosem wyznaczonym przez los do stoczenia pojedynku z Hektorem. Obala go kamieniem, ale heroldowie przerywają walkę. Podczas porażek Acha-jów jest jednym z herosów, którzy próbują powstrzymać Hektora, ale na próżno. Zostąje ranny i nie może brać udziału w dalszej walce. Zostaje wysiany z poselstwem do Achillesa, aby spróbować nakłonić go do cofnięcia jego pierwotnej decyzji. Zarzuca mu zwłaszcza jego egoizm i surowość, której nie mogą wzruszyć nieszczęścia Greków. Gdy Hektor przypuszcza szturm na okręty, właśnie wokół Ajasa koncentruje się opór Achąjów. Do niego też zwraca się zaniepokojony Posejdon, aby odeń zażądać zdwojonego wysiłku. Rani Hektora kamieniem, ale ten przychodzi do siebie, pełen nowego zapału i zmusza go do obrony już na własnym okręcie. Gdy Hektor łamie jego włócznię, Ajas poznąje, jaka jest wola bogów, i rusza do odwetu. W tym momencie właśnie wkracza na scenę Patroklos i zmusza Trojan do wycofania wojsk. Po śmierci Patroklosa Ajas powraca do walki, a Hektor ma go właśnie zaatakować i dokonałby tego, gdyby Zeus nie otoczył obu herosów gęstą chmurą, aby uszanować przeznaczenie, które kazało Hektorowi zginąć z ręki Achillesa.

W czasie igrzysk pogrzebowych, urządzonych przez Achillesa, walczy z Odyseuszem. Żaden z nich nie zwycięża. Achilles wręcza obu nagrodę. W zawodach szermierczych przeciw Diomedesowi nie zostąje ani zwycięzcą, ani zwyciężonym. Ale dyskiem rzuca nie tak daleko jak jego rywale.

Przekazy późniejsze niż Iliada upiększyły tę postać, którą starały się przybliżyć do postaci Achillesa. Uczyniono go, podobnie jak Achillesa, wnukiem Ajakosa (— Telamon). W Attyce mówiono, że matką jego była Periboja, jedna z dziewcząt wysianych przez Ajgeusa na Kretę jako haracz składany Minosowi, które Tezeusz uratował od śmierci, zabijając Minotaura.

Gdy -* Herakles, przygotowując wyprawę przeciwko Troi przybył do Telamona, aby go namówić do udziału w niej, zastał go przy uczcie. Rozłożywszy przed nim swoją lwią skórę, błagał Zeusa, aby zesłał Telamonowi syna równie dzielnego jak on sam i równie silnego jak ten lew, którego skórę pokazał. Zeus wysłuchał jego modłów i zesłał na znak zgody orła (stąd pochodzi imię dziecka, Ajas, przypominając nazwę ptaka w jez. greckim, aletóę). Według innej wersji, podczas odwiedzin Heraklesa Ajas był już na świecie. Heros owinął go w lwią skórę prosząc Zeusa, aby uczynił go odpornym na zranienia. Dziecko stało się więc odporne na zranienia z wyjątkiem tych części