IMG"36 (4)

W F^w pry «nai lego. dla kogo jest przeznaczona i jakie są jej funkcje, jaką koncepcję działania przyjąć może nauczyciel w zakresie przekazywania wx&) i jakimi środkami posługuje się w celu sprawowania kontroli nad uczniami w procesie edukacji. Istoinc miejsce zajmą leż wartości i ogólne rysy edukacji, które zalecą zarówno od panującego ustroju politycznego, lego kio sprawuje rządy i jaką ma wizję państwa i przyszłych pokoleń, jak i też od samych nauczycieli: ich wiedzy, doświadczeń i sposobu postrzegania świata. Przede wszystkim jednak wyjaśnienia wymaga samo pojęcie ideologii edukacyjnej i procesów, jakim może ona podlegać¹¹*. Ideologia identyfikowana bywa na ogól z fałszywym przekonaniem na jakiś temat, czy wprowadzaniem w dńeg niepożądanych idei. Często w przeszłości odróżniano też poglądy naukowo uzasadnione od będących wytworem czyichś fanatycznych czy utopijnych teorii, używając na określenie tych ostatnich właśnie pojęcia ideologu.

Ideologie są elementami społecznej świadomości, na potrzeby niniejszego opracowania przyjąć można, że stanowią ..zbiór idei i poglądów na temat otaczającego świata’*²przybliżając nam czy oferując sposoby jego postrzegania i rozumienia. Wspomnieć trzeba, że ideologie mają kilka istotnych cech. Mogą ze sobą współistnieć, wyrażając odmienne, ale wzajemnie nic zwalczająca się czy wykluczające wizje i sposoby postrzegania świata. Takim rodzajem ideologii są do pewnego stopnia współczesne religic monoteistyczne, wszystkie zakładają istnienie istoty boskiej, której pozycja i działania są nadrzędne wobec człowieka.

Ideologie wszakże mogą ze sobą konkurować, przedstawiając alternatywne wizje świata i pewnych elementów rzeczywistości społecznej. Na przykład na podstawie takich ideologii zbudowane zostały ustrój kapitalistyczny lub komunistyczny. Nic mogą one panować jednocześnie w państwie, ponieważ ich założenia wzajemnie się wykluczają. Kiedy ideologie pozostają w konflikcie, możliwa jest wówczas jedna z sytuacji: dominacja, a także legalizacja i Inkorporacja. W pierwszym przypadku ideologia reprezentowana przez silniejszą grupę społeczną, najczęściej sprawującą w państwie władzę, podporządkowuje sobie grupy innych poglądów, siebie przedstawiając jako oczywistą, jedyną i główną, eliminując stopniowo inne poglądy lub niedo-puszczając do ich upublicznienia. Aby doszło do dominacji, ideologia musi

zyskać przyzwolenie czy uznanie obywateli, częściej jednak jej wprowadzenie

następuje przy pomocy represji, dochodzi do użycia wojska, policji, interno-

^>>ł R. Mcighan. op.cit., s. 200 i nasi.

“• Tamte. a. 202.

wań czy zatrzymań, w wyniku oboetizeiiia przepisów i zasad, wodbgkrtq* społeczeństwo funkcjonuje. Taką sytuację obserwować mogfiOmy 9 kiedy doszło do wprowadzenia stanu wojennego w grodnin 1991 foku.

W łagodniejszej focmic. zarazem jednak trwalszej i wypaczającej społeczną łwiadomość dochodzi do legalizacji, która następuje w drodze —Tapetowaną mediami, wprowadzania cenzury, zmiany programów nauczania. Procaey fo łcczne, które temu towarzyszą, mają miejsce na ogół po dokonaniu przewrotu politycznego czy zmianie ekipy rządzącej.

Wreszcie możliwy jest trzeci proces: inkorporacja, gdzie jedna z ideologii przejmuje inną, wchłaniają, łączy, czy też uzupełnia jej założenia w taki sposób, by pozostawały one spójne i zrozumiałe nie tylko dla jej zwolenników.

Ważną cechą ideologii jest ich wymiar grupowy, jako zbiory przekonań występują one dopiero wtedy, gdy zyskają popularność w sensie społecznym, prywatne, jednostkowe poglądy pozostają opiniami, nie zaś ideologiami tak długo, dopóki ich głosiciel nic zbierze odpowiedniego gremium swych zwolenników i nie doprowadzi wraz z nimi do ich upowszechnienia. Ideologia, w tyra edukacyjna, są zawsze produktami tycia społecznego, pozostają w ścisłym związku z ustrojem politycznym, gospodarką, wiążąsię z popularnością pewnych ugrupowań społecznych i ich programów. W znaczeniu psychologicznym ideologia funkcjonąjc w świadomości jednostek jako pewien zbiór wzajemnie nie wykluczających się wartości, które w działaniu przekładają się na postawy, te z kolei werbalizowane są jako powtarzalne opinie członków społeczeństwa, które mogą w zależności od sytuacji społecznej, politycznej, czy cech i doświadczeń ich popularyzatorów w różnoraki sposób cwotoować. Zatem ideologia nie sprowadza się do prostej sumy opinii i postaw, towarzyszy jej zawsze wypadkowa mniej lub bardziej subiektywnych interpretacji wydarzeń składających się na rzeczywistość społeczną, dokonywanych przez członków społeczeństwa. Wreszcie ostatnia cecha ideologii: mogą one

być dostępne, powszechnie znane, ale mogą pozostawać własnością wąskiej grupy społecznej, jak ma to miejsce w przypadku elitarnych stowarzyszeń czy tajnych związków społecznych. Przedstawienie cech koostyttnywaych ideologii pozwala lepiej rozumieć ich uwarunkowania edukacyjne. Ideologią edukacyjną Mcighan nazywa:

|. | zbiór idei i przekonań wyznawanych praaz grupą kaU na

temat formalnych ram edukacji sztoHctwa. nauM wdonw

U» Tśmłf. i. 200.