IMG456 (3)

68 Jarosław Marek Rymkiewicz

mc jor cadn u no: asi va rcpartióndolos mi mano⁴.

Tak zdeterminowane, postaci pojawiające się na scenie wielkiego teatru świata mają -tylko jedną rolę do odegrania: i poza tą rolą niczego już nic mają. ..Todos informes nos vemos”, powiada Król przed otrzymaniem z rąk Autora roli Króla. I powiada jeszcze:

Sopla aqueste polvo. pues, para que representemos⁵.

Ale człowiekowi, skazanemu na granie od kolebki do grobu tej jednej roli, która została mu przeznaczona i poza tą rolą będącemu t iko bezkształtem — „informes nos vemo;s” — i tylko nieożywioną garsf.ą prochu, a więc. mówiąc inaczej, będącemu tylko rolą i niczym więc¹ j. dane jest jednak coś, co jakby go oddzielało od tej granej przezeń roli, cz¹ .i od siebie samego. Dana mu jest świadomość, że żyje i że jego życie } l grą. Autor mów:

|...J en acio tan singuia aquelio es representar aunque piensen que es vivi‘ \

O tak, bardzo osobliwym, bardzo dziwnym aktem iest nasze życie. Żyjemy, grając, a ten. kto gra, ten grający, staje się - ale nawet nie staje się. bo jest. zawsze i całkowicie jest - tym, kto jest grany, a ten grany tożsamy z grającym ciągle pamięta, że iest tym grającym, który gra właśnie jego, tego. co jest grany. Alegoryczne postaci ż El gran teatro del mundo wkładają i zdejmują kostiumy, które rozdaje im i zabiera służący Autorowi Świat, czyli el Mundo, pozbawione kostiumów mówią o rolach, które musiały grać lub które grać będą, ubrane w kostiumy mówią o rolach, które właśnie grają, a tak mówiąc, co chwila wypadają z tych ról, które grają, aby dać nam do zrozumienia, że grają i grać muszą, a grając są postacifl|ni grającymi, wciąż jednak pozostając postaciami, które są grane. W tajemniczej tożsamości ei ser i el papelbytu i roli, representar i v/v/r, przedstawienia i życia — w tożsamości tego. co nie będąc tożsame, zarazem «st tożsame — ukrywa się, tyle mówi nam Calderon, niepochwytna i niepojęta jjr I bo jakże można pojąć nietożsamą tożsamość — tajemnicza istota życia. Życia, które jest teatrem. Jeśli istota życia zawarta jest w tóżsamości-nie¹ tożsamości tego. co przedstawiane, i tego, co przedstawiające, to, oczywiście właśnie teatr jest miejscem, w którym tajemnicza teatralność życia najpełniej może się objawić: bo właśnie w teatrze to, co przedstawiane, i to. CD

I przedstawiające - życie i przedstawienie życia, drzewo realne i drzewo i z dykty, ciało aktora i rola grana przez aktora - łączy się i nie łączy l i całkowicie utożsamia się z sobą, zarazem jednak całkowitej tożsamości

■    osiągnąć nie mogąc. Drzewo z dykty stając się drzewem realnym więcej:

■    stając się drzewem, bo na tym przecież cud teatru polega, o ileż realnicj-| szym od realnego - wciąż jednak / roli wypada i drzewo realne pr/e-Idrzeźnia, tak i samo siebie, bo swoją realistycznie graną rolę. pr/edrzeź-| niając: a realność swoją przedrzeźniając, znów realnym się staje, choć ciągle I jest z dykty. Więc kiedy którykolwiek z bohaterów którejkolwiek z komedii I Calderona mówi „teatro este monte fue” albo kiedy jak Segismundo | w monologu kończącym drugi dzień La vida es sueho" pyta. czym jest | życie, i odpowiada: „Una ilusión. una sombra. una ficción". to tak to I chyba można określić - wypada z roli i przypomina nam. że jesteśmy I w teatrze, czyli w miejscu, w którym życie utożsamia się z przedstaw ic-| niem życia, a przedstawienie życia staje się życiem. I wolno nam się spo-I dziewać, że bohater taką kwestię wypowiadający okaże się podzielony mię-| dzy siebie grającego a siebie granego, a zarazem siebie granego z sobą I grającym będzie w sobie łączył.

Wróćmy do Słowackiego. Czy srebrne jeziorko w ukraińskim jarze porów-| nując do teatru, a śmierć do aktorki chciał on tylko, przywołując ten sty-ł listyczny zwrot od Calderona pożyczony, smutną opowieść Pafnucego uczynić bardziej malowniczą?-To raczej wątpliwe. Opowieść Pafnucego wysfar-I cżąjąco już jest malownicza. Cóż bardziej przerażającego, a więc i mułów-| niczego, niż te dziecięce główki niesione przez chłopów na spisach? A więc I może. używając tych porównań ujawniających teatralność życia, życie jak I niegdyś ten jego ukochany Calderon — miał za nietożsamo tożsame z teatrem —. I i tajemniczej istoty życia szukał w zmiennym napięciu, które powstaje mię-| dzy grającym a tym, co jest grane? A jeśli tak właśnie było — co jednak l wprzód trzeba by udowodnić — to jakimi to romantycznymi treściami wypełnił się u Słowackiego ten barokowy koncept, mówiący, że świat świat.

[ czyli teatr - jest dwoistą jednią?

Słowacki bardzo wiele nauczył'się od Calderona. Nauczył się. jak prowadzić dialog, jak wprowadzać i wyprowadzać ze sceny postaci, jak co najistotniejsze — konstruować akcję i jak fabułę.* tak nazwijmy, metafizyczną prowadzić równolegle z fabułą romansową albo historyczną. Sztuki w latach czterdziestych pisane — przede wszystkim te dwa wielkie arcydzieła: Ksiądz Marek i Sen srebrny — są idealnym wcieleniem zasad konstrukcyjnych komedii Calderonowskiej. Poema dramatyczne? Romans dramatyczny? Ależ skąd. To przecież calderonowskie comedias religiosas. I nie ma się czego wstydzić, bo od kogoś uczyć się trzeba, a lepiej uczyć się od Calderona niż od Szekspira, jako że Calderon był lepszym fachowcem. Ale Słowacki. choć tyle od Calderona się nauczył, miał jednak w latach czterdziestych

⁷ Calderon. La vida es sueno. s. 242.

1

   Calderon, Ei gran teatro del mundo, s. 111 (..ale jeśli wszyscy przychodzimy na świat po to, aby przedstawiać, możesz nam rozdać role. ponieważ nie mamy wyboru i nie możemy wziąć ich sobie sami. Ale ja. wszechwładny Autor, wiem, kto jaką rolę jjragra najlepiej: i zgodnie z tym moja dłoń rozdziela te role").

•    Ibidem, s. 107 („Niech twoje tchnienie ożywi ten pyl. abyśmy mogli grać”).

⁰ Ibidem, s. 108 („w tvm osobliwym akcie to. co uważają za życie, jest grą”).