IMGC90

18 Wprowadzenie

ich strukturalne płaszczyzny. Również dla celów analitycznych w badaniach struktury zbiorowości możemy abstrahować od jej porządku kulturowego. Na przykład analizujemy problemy władzy społecznej pomijając przekonania i wartości w nich zawarte. Równie uprawnione jest przeciwne postępowanie, kiedy zajmujemy się kulturą grupy (np normami dotyczącymi jej egzystencjalnych wartości), biorąc niejako w nawias zagadnienia powiązań i relacji międzyludzkich, opierające się np. na zadaniowym charakterze grupy. Dwa aspekty tej samej rzeczywistości społecznej malej grupy znakomicie prezentuje tekst A. Flisa, zamieszczony w I części niniejszej antologii.

Sztompka również podkreśla, że pojęcie struktury jest podstawową kategorią wyjaśniającą w naukach społecznych. ..Struktura to ukryta sieć trwałych i regularnych powiązań między składnikami jakiejś dziedziny rzeczywistości, która istotnie wpływa na przebieg obserwowalnych zjawisk w tej dziedzinie” (Sztompka, 1989, s. 53). Pojęcie struktury zawiera cztery zasadnicze idee, które decydują o jego eksplanacyjnych walorach. Są nimi idea: I) relacji, zależności pomiędzy elementami. 2) regularności, prawidłowości, trwałości i powtarzalności, 3) ukrytego, głębokiego i fundamentalnego wymiaru oraz 4) determinującego i kontrolującego wpływu na empirycznie uchwytne zjawiska społeczne.

Autor wskazuje na cztery wymiary struktury. Podobnie jak P. Rybicki, wyodrębnia je według typu składników, między którymi wytwarzają się ukryte relacje strukturalne.

Pierwszym jest wymiar normatywny, składający się z wartości, norm oraz ich zespołów ustanawiających instytucje społeczne. Mają one powinnościowy charakter. co oznacza, że prezentują standardy pożądane w grupie.

Wymiar drugi nazywa się idealnym. W tej płaszczyźnie strukturą jest „powiązana i rozpowszechniona w danej zbiorowości sieć idei, przekonań, poglądów, wizji” (Sztompka. 1989. s. 55). W orzekający sposób mówią one zarówno o własnej grupie, jak i o szerszej rzeczywistości społecznej. Nie jest przy tym istotne, czy owe poglądy i przekonania są prawdziwe czy też nie potwierdzają ich doświadczenia uczestników. Stwierdzający tryb przekonań sprawia, że same w sobie ustanawiają idealny świat grupy społecznej.

Trzeci jest wymiar interakcyjny struktury. Stanowią go zobiektywizowane kanały wzajemnych oddziaływań. Interakcje podejmowane przez członków zbiorowości ustanawiają zatem określone sieci. Następnie determinują one kierunki, częstotliwość oraz partnerów, wobec których członkowie podejmują działania i z którymi wchodzą w interakcje. W efekcie mamy tutaj do czynienia z wytwarzaniem głębokich i determinujących układów organizacyjnych grupy.

Ostami jest wymiar interesów i szans życiowych, „a więc rozkład dostępu do dóbr społecznie uznawanych za pożądane: bogactwa, władzy, prestiżu, wiedzy itp.”

(Sztompka. 1989. s. 55). Ten aspekt struktury wyraźnie daje znać o sobie wówczas, gdy zmienia się skład członkowski grupy (np. rodzi się dziecko w rodzinie), jakościowe właściwości jej członków (np. podległy pracownik zdobywa wyższe wykształcenie). lub gdy gwałtownie zmienia się usytuowanie grupy w szerszym środowisku społecznym (np. następuje relatywna degradacja społeczna wielodzietnych rodzin).

Sztompki ujęcie struktury bazuje również na ujmowaniu świata społ(C2ltp#BH goriach określonych całości społecznych. Są nimi zbiorowości o spccyficajlfM^H siebie właściwościach. Dotyczą one ich wewnętrznej struktury, która ponadto wykazuje tendencję do odpowiedniego dopasowywania do siebie poszczególnych aspektów ładu wewnętrznego: idealnego, normatywnego, interakcyjnego i porząd-ku rozkładu interesów. W związku z tym formułowana od zarania dziejów socjolog! teza mówiąca o grupowym charakterze życia społecznego, może zostać przełożona na twierdzenie o ustrukturalizowanym obliczu świata społecznego.

Należy podkreślić, że zainteresowanie strukturami społecznymi staje się coraz bardziej powszechnie akceptowane we współczesnej socjologii. Zarazem odznacza się ono orientacją aktywistyczną. bowiem ogniskuje się wokół pytań o mechanizmy wytwarzania i przekształcania struktur społecznych. Konwencjonalne podejście było zwrócone ku badaniu funkcjonowania struktury w świecie społecznym. W związku z tym obszar aktywności i działań ludzkich starano się wyjaśniać poprzez odnajdowanie względnie stabilnych i zobiektywizowanych struktur społecznych. ftzyjMM-wano założenie, że są one durkhaimowskimi faktami społecznymi, wyciskającymi „twarde" piętno na „miękkiej” tkance życia społecznego. Simmlowska ukryta rzeczywistość społeczna służyła dla wyjaśniania spontanicznej płaszczyzny społeczeństwa.

Według systematyzacji P. Sztompki. wychodzenie z normatywnego aspektu struktury sprzyjało badaniom procesów socjalizacji oraz kontroli społecznej. Idealny aspekt struktury rodził diagnozy mechanizmów indoktrynacji, funkcjonowania stereotypów, światopoglądu, przesądów i mitów społecznych. Ogląd poznawczy dokonywany z interakcyjnego punktu widzenia prowadził do badania zjawisk facilitacji społecznej szeroko rozumianej, natomiast wymiar interesów sprzyjał rozpatrywaniu zjawisk społecznych w kategoriach procesów podejmowania decyzji, wyborów mb przesłanek leżących u ich podstaw (Sztompka. 1989. s. 60-62).

Współczesne podejście w odwrotnej optyce rozpatruje problem związku między działaniami a strukturą społeczną. Tym. co wymaga wyjaśnienia, są struktury, zaś jako dane uznaje się działania społeczne. Szczególnie istotne są pytania o genezę struktur, które wprawdzie wywodzą się z obszaru działań społecznych, niemniej jednak do ich ukształtowania prowadzą mechanizmy pośredniczące. Na ich mocy pewne aktywności ludzkie wiodą do wykształcenia odpowiednich form społecznych, inne natomiast nie pociągają za sobą modyfikacji tak społecznie głębinowych.

Procesy kreacji, czy raczej wyłaniania się struktur społecznych noszą miano morfogenezy albo procesów strukturacji społecznej (Giddens. 1979). Dynamicznie rozwijają się dwa nurty badawcze tego rodzaju orientacji poznawczych. Określa się je mianem teorii podmiotowości oraz socjologii historycznej. Intensywnie bada się np. ruchy społeczne zarówno lokalne jak i szerszej skali. Analogicznie do przedstawionych wyżej wymiarów struktury społecznej, można mówić o czterech podstawowych obszarach wytwarzania się struktur. Dla porządku należy dodać, iż uie <ylko aktualne systemy działań mogą mieć strukturntwórczy charakter. Również dotąd funkcjonujące ustanowienia strukturalne mają swój istotny wpływ na n ».