KracauerHitlerowcy9

Hitlerowski film wojenny w służbie propagandy

by zakamuflować tę procedurę i stworzyć' wrażenie, że na ekranie ukazaje się najprawdziwsza rzeczywistość przedstawiana przy pomocy najautentyczniejszych zdjęć kronikalnych.[Wszystkie hitlerowskie filmy wojenne zawierają ujęcia i sceny z fotograficznego punktu widzenia zupełnie niezadowalające. Hitlerowska propaganda posługiwała się tymi materiałami, ponieważ świadczyły one o autentyzmie filmu jako całości przyczyniając się przez to do pogmatwania sprawy prawdomówności i prawdy, kłamstwa i fałszu) Z tych samych względów hitlerowcy przyspieszali wypuszczanie swoich kronik.na ekran, przynajmniej w Niemczech'¹),' skracając do minimum czas, jaki upłynął między wydarzeniami na froncie a pojawieniem się opisujących je zdjęć filmowych. Dzięki tej szybkości widzowie mimo woli przenosili na filmowe kroniki wrażenia, jakie przeżyli w rzeczywistości i przez to kroniki te niczym pasożyty karmiły się realnym charakterem przedstawianych przez siebie wydarzeń.

Nie jest łatwo zrozumieć, dlaczego hitlerowscy specjaliści filmowi uparcie obstawali przy montowaniu filmów' z materiałów kronik filmowych. Przeciętny widz wierzył oczywiście ich głośnym oświadczeniom, że chcą wiernie relacjonować rzeczywistość. A jednak całkowicie inscenizowane bombardowanie w Zadaniu dzisiejszej nocy wydawało się o wiele bardziej autentyczne i było równocześnie bardziej wyraziste z punktu widzenia estetycznego niż jakiekolwiek kronikalne zdjęcia bombardowania w filmach hitlerowskich. Sami hitlerowcy dobrze wiedzieli, że fotografowanie życia nie jest bynajmniej synonimem jego prawdziwego obrazu. W „Licht Bild Biihne” z 16 maja 1940 r., po artykule o filmach frontowych, umieszczono artykuł pod tytułem: „Wierne odzwierciedlenie życia podstawowym prawem konstrukcji filmowej”. Autor tego artykułu utrzymuje, że „wierne odzwierciedlenie życia wcale nie oznacza jego fotografowania. Oznacza raczej artystycznie ukształtowane przedstawienie skondensowanego życia.” I właśnie przez nagromadzenie zdjęć z kronik filmowych hitlerowcy pokazali, jak mało obchodziła ich rzeczywistość, i Można by sądzić, że hitlerowcy dążąc do usunięcia rzeczywistości ze swoich filmów, będą raczej swobodnie i w szerokim zakresie inscenizowali całe epizody, zamiast trzymać się tak ściśle reportaży operatorów frontowych. To prawda, że często stosowali oni ruchome mapy i nie wahali się przed wprowadzeniem w Zwycięstwie na Zachodzie szeregu specjalnych efektów. Ale mapy i efekty montażowe giną w’ przytłaczającej masie bezpośredniego materiału reporterskiego. Jakie jest więc źródło przewagi zdjęć kronikalnych? Odpowiedź na to pytanie znajdziemy nie w estetyce filmowej, lecz raczej w samej strukturze totalizmu. *

:    Totalistyczna propaganda usiłowała zająć miejsce rzeczywistości opartej na

uznawaniu wartości indywidualnych. Dążąc do zbudowania ustroju totalistycznego hitlerowcy nie mogli po prostu zastąpić tej rzeczywistości — jedynej rzeczywistości godnej swego imienia — własnymi instytucjami. Gdyby to zrobili, obraz rzeczywistości nie uległby zniszczeniu, zostałby tylko usunięty. Mógłby w dalszy ciągu działać na ludzką podświadomość, zagrażając zasadzie absolutnego wodzostwa. Dla osiągnięcia swoich celów hitlerowcy musieli prześcignąć dawnych despotów, którzy dławili wolność, nie unicestwiając jednak pamięci o niej. Nowocześni tyrani wiedzieli, że nie wystarczy narzucić ludziom „nowego porządku” pozwalając na sw^robo-ną ucieczkę starych idei. Nie mieli zamiaru tolerować takich pozostałości, wytrwale tropili każdą samodzielną opinię, wywlekali ją z najgłębszego ukrycia w oczywistym celu zdławienia wszelkich indywidualnych impulsów. Próbowali sterylizować mvśl ludzka. Równorż.psrilp iirnhinH' imwćJv ■na~ er„rrvio    ---- możliwie odrodzenie się rzeczywistości, ale ponadto ze składników rzeczywistości fingowali pseudo-rzeczywistość totalizmu. Pozostały stare ludowe piosenki — ale z hitlerowskimi słowami; instytucjom republikańskim nadano odwrotny sens, zmuszono masy ludzkie do działalności, której wyłącznym celem było ujarzmienie ludzkiej mentalności, tak że nic jej już nie pozostawało własnego. 1

Taki właśnie jest sens oświadczenia Goebbelsa: „Niech nigdy nie wygaśnie jasny płomień naszego entuzjazmu. Tylko ten płomień daje światło i ciepło twórczej sztuce nowoczesnej propagandy politycznej. Wyrastając z głębokich pokładów duszy narodu, sztuka ta musi zawsze powracać do niego i tam znajdować swą siłę. Siła oparta na armatach może być dobrą rzeczą; jest jednak lepiej i przyjemniej, kiedy zdobędzie się serce narodu i potrafi się je utrzymać”.

.Goebbels — mistrz w łączeniu dziennikarskiej retoryki ze zręcznym cynizmem — nazwał nowoczesną propagandę polityczną twórczą.-sztuką, sugerując w ten sposób, -że"uważa ją raczej za silę autonomiczną niż za instrument podporządkowany. Czy jego propaganda mogła odpowiadać potrzebom społeczeństwa? Jako „twórcza sztuka” celowała 'ona w pobudzaniu lub tłumieniu potrzeb społeczeństwa zgodnie z własnymi celami. Zamiast wysuwać wartościowe ideały wykorzystywała wszystkie idee dla swoich interesów. Goebbels był oczywiście zbyt wielkim mistrzem, by przyznać, że interesy te pokrywają się z dążeniem do panowania. Jednakże jego wypowiedź jest dostatecznie szczera, by można było zorientować się z niej, że św i at„uksz t ał tpy/.aji y przez sztukę propagandy staje się jak glina w rękach rzeźbiarza — bezkształtnym matefiałem_r-pozbawióńym' jakiejkolwiek własnej inicjatywy. Słowa Goebbelsa o konieczności ścisłego związku propagandy z narodem dowodzą, z jakim artyzmem potrafił on manipulować tym światem, wyprutym z najistotniejszych treści. Odrzucał „siłę opartą na armatach”, ponieważ władzy, która nie zdołała pokonać i opanować duszy ludzkiej, zawsze grozi rewolucja. Tu pokazał się prawdziwy geniusz Goebbelsa; propaganda — głosił Goebbels — mus i..„zdobyć serce narodu i utrzymać—je”. Mówiąc prostym językiem —"propaganda Goebbelsowska nie zadowalała się narzuceniem narodowi hitleryzmu. Dążyła ona do tego, by wtłoczyć serce narodu w nowy system i w nim je utrzymać. Słowa Goebbelsa potwierdzają więc, że propaganda hitlerowska wykorzystywała wszystkie władze umysłowe ludzi, by ukryć próżnię, jaką sama stworzyła. Rzeczywistości kazano fałszować samą siebie, a wyczerpanym umysłom nie pozwolono nawet na marzenia.] Dlaczego były wyczerpane? Ponieważ musiały wciąż i nieustannie podsycać w sobie „jasny płomień entuzjazmu”, któremu Goebbels przypisał moc utrzymywania hitlerowskiej propagandy przy życiu. Bismarck powiedział kiedyś, że „entuzjazmu nie można marynować jak śledzi”, ale nie przewidział sztuki ciągłego wzbudzania go na nowo. Goebbels musiał więc ■wciąż podsycać „jasny płomień”, który dawał jego propagandzie „światło i ciepło”. Z całym cynizmem oświadczał, że propaganda musi zawsze powracać do „głębokich pokładów duszy narodu i tam znajdować swoją siłę”. Niewątpliwie siłę tę znajdowała w ciągłym pobudzaniu entuzjazmu. Jest to zagadnienie niezmiernie ważne, ponieważ fakt, że mistrzowskie sztuczki Goebbelsa znajdowały oparcie w nienormalnych warunkach życia, raz jeszcze potwierdza duchową pustkę ustroju hitlerowskiego. Powietrze syczy, gdy wchodzi do próżni, a im mniej jakiś system społeczny jest zdolny do życia, tym więcej trzeba „entuzjazmu”, by nie dopuścić do jego załamania. Entuzjazm?[llekroć hitlerowskie filmy propagandowe pokazywały wiwatujące tłumy, wybierały~zawsze zbliżenia twarzy opętanych fanatyzmem graniczącym. z_ histerią. Nazywając ten

fflnatv7m pnłl17lJl7mom rZ.r»oV>Kolo    Ktt> -rU.-.r4-    • •••