kupisiewicz dydaktyka ogólna
4

li

32

Dydaktyka ogólna

/

wawczej, jak i poza nią, a więc w rodzinie, środowisku rówieśniczym, organizacjach dziecięcych i młodzieżowych, zakładzie pracy itd. Dlatego też warunkiem koniecznym wszechstronnego rozwoju jest skoordynowana działalność wychowawcza różnych instytucji i osób. Taka właśnie działalność jest niezbędna, aby wychowanie stało się procesem nacechowanym zgodnością celów, treści, organizacji i środków, aby dokonując się pod wpływem bodźców zewnętrznych i wewmętrznych, przygotowywało uczniów zarówno do „zmieniania świata”, jak i do przekształcania sarrych siebie.

Oddziaływania wychowawcze mogą bezpośrednio dotyczyć indywidualnego ucznia w relacji: wychowawca - wychowanek, albo też zbioru uczniów w układzie: wychowawca - wychowankowie. Oddziaływania te lub cale ich systemy, jak system wychowania rówmoległego, ustawicznego itp., są zazwyczaj podejmowane przez określone instytucje, które nadają im postać celowo i świadomie realizowanych procesów'. Wśród tych instytucji szkoła ma do spełnienia - obok rodziny - szczególnie doniosła rolę, ponieważ jest powołana do ustalania i realizowania podstawowych celów' wychowania w toku starannie zaplanowanego, długofalowego procesu oraz do wiązania go z różnorakimi pozaszkolnymi oddziaływaniami dydaktycznymi i wychow'aw'czymi na uczniów.

Ze stwierdzeń tych wynika, że wychowanie można rozumieć szeroko, obejmując nim wszelkie oddziaływania środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, a wóęc zarówno spontaniczne i okazjonalne wy>ływy innych ludzi lub grup ludzkich, jak i wpływ przyrody, klimatu itp. Oprócz tego można je także traktować jako działalność zinsty-tucjonalizow'aną, której celem jest ukształtowanie kierunkowych cech osobowości, a więc określonych w'artości, przekonań, postaw' i zasad postępowania. Drugie z tych ujęć, węższe i ściślejsze od pierwszego, jest obecnie prawie powszechnie akceptowane przez pedagogów. Zgodnie z nim wychowanie jest procesem znacznie szerszym niż kształcenie, gdyż obejmuje różne „tei-eny wychowawcze” i wszystkie sfery osobowości wychow'anka, a więc intelektualną, moralną, wolicjonalną, estetyczną i fizyczną. Kształcenie natomiast ma na celu głównie, aczkolwiek nie wyłącznie, rozwijanie uczniów' pod względem intelektualnym, a nauczanie - uczenie się - wyposażenie ich w określone wiadomości, umiejętności i nawyki, tzn. w cechy instrumentalne, notabene również uwarunkowane wychowawczo.

Oczywiście, procesy wychowania, kształcenia i nauczania nic są od siebie wyraźnie oddzielone. Wskutek tego zabiegom wychowawczym zawsze towarzyszą określone czynności z zakresu nauczania, a te z kolei bardzo często mają charakter kształcący i wychowawczy. W tej sytuacji dzięki nauczaniu i kształceniu wyzwalamy i rozwijamy nie tylko czynności umysłu, wzbogacając go przy tym o nowe treści, lecz również inspirujemy i uruchamiamy te siły, które sprawiają, iż życie intelektualne człowieka staje się intensywne i dynamiczne, wszechstronne i świadome. Do rzędu wspomnianych sił należy przede wszystkim aktywność

społeczna i doświadczenie zdobywane w toku zespołowej i indywidualnej pracy, a ponadto działalność techniczna oraz kontakt ze sztuką. Nauczanie i kształcenie - w powiązaniu z odpowiednimi zabiegami wychowawczymi - formują więc całą osobowość człowieka, a nie tylko sprawność jego umysłu w przyswajaniu i stosowaniu wiedzy. „Sięgając bowiem do różnorakich stron życia ludzkiego, rozbudzają ciekawość i zdziwienie, wywołują zainteresowania i różnorakie zamierzenia, urabiają poglądy, przekonania i postawy, wskutek czego wytyczają określone kierunki postępowania oraz wskazują wyraźne zasady wyboru i decyzji na podstawie rzeczowej, przemyślanej argumentacji” (Suchodolski, 1970, s. 242 inast.)¹.

Sprawdzian 2

1.    Podaj definicję wychowania, kształcenia, uczenia się i nauczania. Określ związki zachodzące między tymi procesami.

2.    Co to znaczy tabula rasa?

3.    Na czym polega różnica między szerokim i wąskim rozumieniem uczenia się?

4.    Podaj definicję samokształcenia.

Bibliografia

Baley S. Psychologia wychowawcza w zarysie. Wyd. 7. Warszawa 1967, PWN. Danilow M., Jesipow B. Dydaktyka. Warszawa 1962, PZWS.

Gagne R. M. i in. Zasady projektowania dydaktycznego. Warszawa 1992, WSiP. Glóckcl H. Vom Unterricht. Lehrbuch der allgemeinen Didaktik. Bad Heilbrunn 1990, Vcrlag Klinkhard.

Gross R. (red.) Inuitation to Lifelong Learning. Chicago 1982, Follet Publ. Co. Hebb D.O. Podręcznik psychologii. Wyd. 2. Warszawa 1973, PWN.

Hilgard E.R., Marąuis D.G. Procesy warunkowania i uczenia się. Warszawa 1968, PWN.

Kaczor S. Stan i perspektywy szkolnictwa zawodowego w Polsce. Warszawa -Kraków 1989, PWN.

Mysłakowski Z. Proces kształcenia i jego wyznaczniki. Warszawka 1970. PZWS.

1

W rozwoju dziejowym (...) ukształtowały się trzy zasadnicze formy wychowania: wychowanie naturalne, dokonujące się samorzutnie za sprawą społecznego uczestnictwa, wychowanie celowo organizowane wokół różnorodnych czynności społecznych i zawodowych, nlemających celów wychowawczych, oraz wychowanie organizowane celowo w specjalnie powołanych Instytucjach” (Suchodolski, 1979. s. 41). Oprócz tego „celem wychowania jest pomóc ludziom w uczeniu się. Każdy jednak uczy się dzięki swoim własnym wysiłkom i doświadczeniom. Nauczyciel moż.e zachęcić ucznia do nauki i może pokierować jego doświadczeniami, na podstawie których uczy się on pewnych faktów, postaw czy umiejętności, jednakże nauczyciel nic może się ich nauczyć za niego. Każda jednostka musi uczyć się sama” (Skinncr, 1971. s. 27).