lichtarski (68)

136 4. poteocjml t dhłUlno^ gołpodirca prrtdiifhionłwt

do funkcji (zaopatrzenia, produkcji, zbytu). Problem ten zostanie omówiony szerzej w podrozdziale 6.4.

Podstawową funkcję w racjonalizacji zapasów pełnią metody sterowania zapasami. Ustalane z ich pomocą parametry (normy zapasów, optymalny poziom dostawy i zapasu rezerwowego, poziom zapasów sterujących itd.) pozwalają na sterowanie procesem zaopatrzenia i utrzymanie uzasadnionego ekonomicznie poziomu zapasów oraz jego kontrolę. Zasadniczą sprawą w kształtowaniu zapasów jest wybór właściwej metody sterowania. Najdokładniej steruje się zapasami materiałów o największym znaczeniu gospodarczym dla przedsiębiorstwa, a więc

0    wysokim udziale w zapasach i zużyciu ogółem. Do wyselekcjonowania pozycji asortymentowych materiałów o znaczeniu newralgicznym służą metody ABC

1    XYZ. Metoda ABC polega na podziale dóbr zaopatrzeniowych na trzy grupy według ich relatywnego udziału w wartości zużycia materiałowego. Uzupełnieniem tej metody jest badanie stopnia regularności zapotrzebowania na poszczególne materiały — służy temu metoda XYZ. Zastosowanie tych metod jest szerokie, służą też one do wyboru systemów zaopatrzenia, zakresu i dokładności działań w sferze marketingu zakupów (omówienie metod zob. poz. [5, (p. 2.5.2); s. 1-12; 19, s. 124-126]). Wybór konkretnych metod sterowania zapasami jest zdeterminowany warunkami zaopatrzenia i zużycia materiałów w produkcji.

Warunki zaopatrzenia zależą od stanu równowagi na rynku surowcowo-•materiałowym. W sytuacji rynku nie zrównoważonego warunki zaopatrzenia dyktuje dostawca, który narzuca terminy składania zamówień oraz wysokość i termin realizacji dostaw w obrębie potwierdzonego okresu (np. kwartału). Takie warunki uniemożliwiają stosowanie niektórych metod sterowania zapasami, np. optymalizacyjnych. W warunkach rynku zrównoważonego stroną na nim dominującą jest odbiorca, który ma relatywnie znaczną swobodę określania terminów składania zamówień oraz terminu i wielkości partii dostawy, jak też wysoką pewność ich realizacji zgodnie z podyktowanymi warunkami Umożliwia to optymalizację zapasów.

Na potrzeby wybotu metod sterowania zapasami wyróżnia się dwa typy warunków zużycia:

-    pierwszy cechuje się stałym (lub stochastycznie stacjonarnym) poziomem zużycia, tzn. strumień zużycia cechuje stała w czasie wartość średniego zapotrzebowania, a działania czynników losowych powodują wahania zużycia wokół średniej,

—    drugi charakteryzuje się zużyciem stochastycznie niestacjonarnym, które cechuje się tym, że czynniki losowe powodują zmianę średniej wartości zużycia z okresu na okres.

Wyróżnia się trzy grupy metod sterowania zapasami, a mianowicie: statystyczne, optymalizacyjne i dynamiczne (klasyczne).

Metody statystyczne charakteryzują się tym, że podstawowe wielkości sterujące, czyli normy zapasów, ustala się na podstawie danych z ubiegłych okresów po przeprowadzeniu ewentualnych korekt i uwzględnieniu przewidywanych zmian

warunków zaopatrzenia i zużycia w okresie planowanym. Sposoby ustalania norm zapasów zależą od zastosowanej metody. W prostej metodzie statystycznej normę zapasów określa się, wykorzystując dane o ich średnim poziomic w okresie sprawozdawczym oraz dobowym zużyciu materiału. Metoda pozwala ustalać normy indywidualne (dla pojedynczego asortymentu materiału) i grupowe.

W metodzie statystyczno-analitycznej obliczenia opierają się na analizie cykliczności dostaw, tj. odstępu między kolejnymi dostawami Na podstawie średniego ważonego cyklu dostaw i przeciętnego odchylenia (dodatniego) od średniego cyklu dostaw wyznacza się dwie podstawowe normy: zapasu zmiennego i zapasu minimalnego.

W metodach tych z założenia uwzględnia się wrarunki dyktowane przez dostawców, są one zatem przydatne w sytuacji nic zrównoważonego rynku. W zakresie charakterystyki zużycia przyjmuje się stały jego poziom ,

W metodach opl)realizacyjnych wielkości sterujące; ustala się na podstawie kryterium funkcji kosztów całkowitych, składających się z trzech podstawowych ich rodzajów:

1)    kosztów tworzenia zapasu, tj. bezpośrednich kosztów związanych ze sprowadzeniem dostawy (kosztów transportu, ubezpieczenia itd.) oraz kosztów pośrednich, np. funkcjonowania służby zaopatrzenia,

2)    kosztów utrzymania zapasu, czyli kosztów magazynowania, kosztów finansowych i starzenia się zapasów,

3)    kosztów wyczerpania zapasu (np z tytułu niewywiązania się z kontraktu, przerw w produkcji itp.)._..

Podstawowy parametr sterujący - optymalną wielkość dostawy ustala się na podstawie minimum funkcji kosztu całkowitego. Ze względu na występowanie różnych uwarunkowań ekonomicznych, sposobów dokonywania zakupów i utrzymywania zapasów, a także dokładności obliczeń prowadzone są różne rachunki optymalizacyjne. Należą do nich rachunki ujmujące ograniczenia kapitałowe, wpływ czynnika inflacji, uzyskiwanie rabatów cenowych, koszty braku zapasu, grupowe zamawianie materiałów (towarów) u jednego dostawcy i dwuszczeblowe utrzymywanie zapasów (szerzej o wymienionych metodach w pozycji [12, s. 129*146]).

Do podstawowych klasycznych metod sterowania dynamicznego należą dwa modele:

—1J model poziomu zapasu wyznaczającego moment zamawiania (re-order levtl policy),

2) model stałego cyklu zamawiania (re-order cycle policy).

Model pierwszy opiera się na dwóch parametrach sterujących: 1) stałej partii dostawy ustalanej metodami optymalizacyjnymi, 2) poziomic zapasów decydującym o momencie zamawiania. Przebieg sterowania jest następujący: obniżenie faktycznego zapasu poniżej poziomu zapasu sterującego jest sygnałem do uruchomienia dostawy o stałej wielkości Zapas sterujący określa się na podstawie okresu realizacji zamówienia i wielkości zużycia w jednostce czasu. W obli-