List�dykacyjny 51

Widzenia!), bo własnoręcznym przekazywaniu dzieła do 8-o, poprawek i uzupełnień: Opus viris doclis emendandum commenaalur, moralnie tu najbardziej powołanym i uprawnionym kwalifikacyjnie uczonym profesorom krakowskim.

Omawiając wszystkie te składniki czy motywy treściowe, zestawia! je autor porównawczo z tradycjami pisarskimi antyku, i to wyłącznie antyku, powołując się głównie na historyków (więc Liwiusz, potem Salustiusz i Tacyt), jak również na Cycerona (Pro Archia, De officiis, De legibus itd.) i na Senekę, na Wergiliusza, Horacego i oczywiście Kwintyliana. Z uznaniem podnieść trzeba, że mimo pewnych ograniczeń (brak paralel greckich) arcyerudycyjne studium Sinki nieomal wyczerpywało materiał z literatury starorzymskiej, co się okazało m. in. w świetle późniejszych badań monograficznych Torę Jansona z 1964 r.^1S, tak samo zresztą zacieśniającego się tu świadomie do łaciny. Natomiast wyrastająca z badań Sinki wspomniana już rozprawka A. Rogalanki dorzuciła parę ważkich dopełnień porównawczych głównie z humanizmu włoskiego XV wieku (znowuż tylko łacińskiego), przytaczając mianowicie znanych dobrze Długoszowi E. S. Piccolominiego, Flavia Biondo, Lorenza Yallę, Leonarda Bruni itd., a ponadto zwracając uwagę na zasadniczą dlań postawę patriotyczną: zagadnienie miłości ojczyzny (ciągle tutaj dalekie od wyczerpania), omawiane jednak przez autorkę dość jednostronnie i pośpiesznie. W samie narzucały się więc wszędzie akcenty starożytnościowo--humanistyczno-renesansowe, zwłaszcza wobec nawdązań badawczych do dzieł K. Burckhardta, E. Fuetera, u nas S. Kota i in.

Tymczasem zaś po dawnemu, i na tym również odcinku: związkówjdęowo--kulturalnych Długosza.z.humanizmem — sprawa nie jest wcale tak jednoznaczna, jakby_się z pozorów mogło wydawać. I nie’wdając~ślę"5a we t w czasochłonne zazwyczaj dociekania źródłoznawcze, powołać się możemy od razu na wielce tutaj dociekliwe^jrowsze badania medjewostyczne__na Zachodzie, zwłaszcza więc na najbliższe nam7nierniećkle~. Badania w których,"wychodząc od odkrywczej tam książki E. R. Curtiusa sprzed lat trzydziestu kilku (Europaische Literatur und laremf^dre^'~7iTnteIahe^'fryd. I w 1948, II w 1954), zadbano też m. in. o szczegółowe studium analityczne nad topiką listów dedykacyjnych w historiografii europejskiej wieków średnich do końca w. XII, wysoce tutaj przydatne. Chodzi mianowicie o znakomitą rozprawę Gertrudy Simon z „Archiv fur Diplomatik” ¹⁷, w świetle której widać najwyraźniej, iż lwia część wyliczanych powyżej jako st.arożytnościowe względnie humani-^stycznejoci communes naszej przedmowy Długoszowej znana była"'śźeroko i stosowana Tradycyjnie v7~kfomkarsrwjV~_Zachodnirn' ’wIekowjzwl2Szcza''XI 7)raFXII,'li’niejednokrotnie'nawet i_znacznie wcześniej, co wykazano dowo-

^M T. Janson, Latln Prose Pre/aces. Studies in Literary Conrentions, Stockholm—Góteborg—Uppsała 1964 (Acta Univcrsitatis Stockholmiensis, Studia Latina Stockholmiensia, XIII).

^,T G. Simon, Untcrsuchungen zur Topik der Widmungzbriefc mitielalterlicher Geschichtsschreiber bis zum Ende des 12. Jahrhunderts, „Archiv fur Diplomatik, Schriftgeschichte, Sicgel- und Wappenkunde”, t. IV (1958); s. 52—119 i t. V—VI (1959/60), u 73—153.

dowo na licznych przykładach szczegółowych- Nie zamierzamy ich tutaj powtarzać. Ograniczymy się tylko do przypomnienia; że w ujęciu badaczki niemieckiej uporządkowano je przejrzyście według interesujących nas składników czy motywów treściowych (xótloi), które zatem praktycznie przetrwały przez całą dobę średniowiecza, jak tyle innych elementów kultury świata starożytnego..    '

Ńależały więc do nich konkretnie — poza oczywistym tu najpierw adre- i semimieiniyiir=^]datńlikna3aej3aFwstępne zazwyczaj wj£ązywani_e£zy omó- i wienie powodów podjęcia~ażleia (dj£T~ATil'dfi~dFs Werkes), czyli np. z wdzięcz- : ńósclTjako podarunYkTTiłamniłośdmjczyzIIyjTdlaJdobra^ótómnyćhKpozytku \ -bliźm6E7z~s'amej -ciekawości-itd-Dalej-przewidywana z góry ocena, tzn. sąd i czytelników o książce (das Urteil aer Leser), miano wicie yejdCrytyKa, zarzuty j i przygany, także npi~zazdrość;-a-zwłaszcza-niedociągnięcia'’literaćkie w^rza^:'~| kresie formy i stylu — wraz z^rófcą-pośrednią-ich-odparciarTak śamćTrów- | nież „zapobiegawcze” tutaj usprawiedliwianie dzieła (die Rechtfertigung des" | Werkes) rozmaitymi, wchodzącymi "w grę okolicznościami, zarazem szcze- i golnie przy tym znamienna nadzieja na pomoc.Boską oraz na wstawienni- j ctwo świętych (die Htife.des Goites iiriddie Furbitte der Heiligen), następnie i zaś charakterystyczny autorsko „topos” skromnościowy (der Bescheiden- j heitstopos)] -nieobcy po - trosze .i-chrześcijańskiej-patrystyce, jak wskazuje •: m. in. przedmowa św. Augustyna do De'cmtate Dei^1B. Omówiwszy z kolei ' mimochodem dwa różne w średniowieczu sposoby pisania: albo więc stylem prostym, albo retorycznym^ zatrzymuje się chwilę autorka przy zrozumiałym od niepamiętnych już czasów postulacie prawdy historycznej (Forderung nach Wahrheit), wraz z logiczną także koniecznością umiejętnej oceny źródeł i świadectw — w dążeniu do przedmiotowości. Nie brakuje przy tym również i uwag o spodziewanej zapłacie czy nagrodzie pośmiertnej dziejopisa (Belohnung Gottes), o ważkich a wielkich sprawach utrwalonych przezeń na piśmie itd., łącznie z wyodrębniającym się postulatem pomocnej mu twórczo krytyki, a przede wszystkim — usilnie przezeń oczekiwanych, późniejszych tu poprawek dzieła (Bitte um Korrektur) ¹³, podobnie jak próśb o konsekwentną opiekę czy ochronę rękopisu (Bitte um Schutz).

Zatrzymajmy się wiążąco przy tych zestawieniach, aż nadto przecież pouczających i istotnych. Cóż jednakże w tym stanie rzeczy sądzić dziś trzeba o omawianym tu kształcie idebwo-literackim przedmowy dedykacyjnej Długosza — w świetle faktów nieodpartych i oczywistych filologicznie, które ponadto przyjmować, się musi' równocześnie z dobrodziejstwem wniosków zasadniczo między sobą sprzecznych, bo prowadzących, zdawałoby się,, w dwóch przeciwstawnych sobie kierunkach? I jak przy tym uzgodnić, albo przynajmniej wyjaśniać, dziesiątkami ścisłych przecież argumentów teksto-logicznych odsłanianą niniejszym rozbieżność .bądź rzekome sprzeczności .

” Zauważyła G. Si aort, Untersuchunfen..., t. IV, s. 113. *• Tamże _k t. V—VI, Ł 125 na.