P1030949

IR

£I

WM 1 'Si

|<V’i

Ififl

■ %

&

W:

^ótv b roi

8

ty

&ó

Wą

\

i

8

p%

m

| n

^2,8 arjsio. TO takie 1725); M ine pna wieitócł] Wydani itymen-ftrukcja

[429]

TRADYCJE ANTYCZNE W SZTUCE EUROPEJSKIEJ

187

_ność” polega na zachowywaniu przepisanych przez Witruwiusza „pięciu porządków architektonicznych”, proporcji i prawidłowości budowli, a nie na bezpośrednim stosunku do sztuki antycznej.

W połowie XVIII wieku nastąpiła nowa, zasadnicza faza w dziejach stosunku sztuki europejskiej do starożytności. Sztuka starożytna była przedmiotem zainteresowania, gdyż uważano ją za wyraz antycznego racjonalizmu. Stosunek do sztuki starożytnej był wówczas funkcją ideologii

_| oświecenia, choć splatały się z tym czynnikiem silne elementy wyżej

scharakteryzowanych postaw poprzednio panujących. Renesans szukał w antyku obrazu zmysłowego, cielesnego życia i piękna, oświecenie natomiast szukało przede wszystkim chłodnego, intelektualnego ładu, potwierdzenia wiary w poznawalne, wiecznie ważne prawa. Stosunek do antyku był w tym czasie archeologiczny, poznawczy i naśladowczy. Poznanie sztuki starożytnej stawało się w XVIII wieku coraz głębsze: w pierwszej połowie stulecia odkrycia dotyczyły sztuki rzymskiej, w drugiej — „odkryta” została architektura doryckiej Grecji. W 1711 roku odkopano Herkulaneum, w latach 1738—66 prowadzono tam dalsze wykopaliska; w roku 1748 odkryto Pompei, w 1750 ukazała się publikacja ruin Palmiry i Baal beku.

Od 1755 roku Winckelmann był w Rzymie i wywierał silny wpływ na całe środowisko rzymskie. Jego dziełem była charakterystyczna dla klasycy-stycznego stosunku do antyku definicja najistotniejszych cech sztuki starożytnej, jako „szlachetnej prostoty i spokojnej wielkości”. W roku *1764 ukazały się Ruiny Spalato Adama, w 1766 Le AntichitćL Romanę Pirane-siego. W twórczości artystycznej pierwsza faza klasycyzmu wyraziła się w „stylu Ludwika XVI” (Gabriel), w twórczości braci Roberta i Jonesa Adam (il. 149). Był to okres swobodnego korzystania z bogactwa rzymskiej architektury i dekoracji (groteska).

Jeszcze wyraźniej zaznacza się związek klasycyzmu z oświeceniem w drugiej jego fazie, w okresie greckiego, „doryckiego” klasycyzymu. Grecka architektura Aten opublikowana została po raz pierwszy przez Le Roy w roku 1758 (odpowiedź Piranesiego, broniąca architektury rzymskiej, 1761); w roku 1762 wydany został pierwszy tom podstawowego wydawnictwa o ateńskiej architekturze Stuarta i Revetta. Caylus publikuje Recueil d.' Antiąuitćs (1756—1767) z ważną przedmową, formułującą wyższość sztuki greckiej nad rzymską. Polemika między „grecy* stami" i zwolennikami sztuki rzymskiej (Mariette-Piranesi) jest istotnym czynnikiem kształtowania się klasycyzmu i jego wielostronności. Mimo sporu obie strony wierzą przecież w obiektywne prawa piękna, dążą do rozumnych zasad, prawdy i prostoty w architekturze. Istnieje natomiast różnica w postawie wobec antyku u archeologa i u twórcy. Winckelmann, badacz i historyk sztuki starożytnej (Lessing równocześnie z nim był twórcą pogłębionych i pionierskich studiów nad treścią sztuki staro-