P1190132 (2)

194 JAK POWSTAWAŁA POLSKA

tłerekochronologłczne. M* w pierwszej połowie X w., a zatem jeszcze przed włączeniem tępo ośrodka do państwa piastowskiego CK. Jaworski, P. Rzeżnlk IWl Jcltłl tak byto, roewyjaSnlona pozostaje kwestia, dlaczego wał zawiera elementy konstrukcji hakowej, typowej dla wielu grodów budowanych przez Piastów? Co oznaczam tnne daty cłendrochronołogiczm- uzyskane z wału grodowego, wskazujące te umocnienia te powstawały w latach nairmiliii l(i, h X w.? Czy są to pozostałości starszego grodu, czy też, co jest równie prawdopodobne. jedynie świadectwa pozyskiwania drewna do budowy wału ze sutszych chronologicznie obiektów? Nie są to jedyne problemy interpretacji wyników badań archeologicznych na Śląsku Sławomir Możdzioch podważa zasadność akceptowanej powszechnie tezy o przynależności Śląska do państwa czeskiego Wczesnej (czeskie?) chronologii Wrocławia przeciwstawia opinie o braku w tym ośrodku znalezisk ruchomych z tego okresu, a tezie o wczesnej ■'łyyi—"*—«-? Śląska — obecność we Wrocławiu pogańskiej świątyni wybudowanej w latach trzydziestych XI w . a zatem po śmierci Bezpryma. Szczególnie id ostatnie odkrycie wskazywałoby na płytkość chrystianizacji terenów Śląska. Odrębność iegronu 9 stosunku do Czech podkreślają też czynniki geograficzne: nedosąpnak Śląska od strony Kodiny Czeskiej, a pod względem ekonomicznym — zdecydowanie większa na Śląsku niż w Czechach skala deponowania kruszcu srebrnego od połowy X w. (S. Możdzioch 2000). Ale nie sposób nie dostrzec, że taka interpretacja danych archeologicznych prowadzi ilo innych uwłdań- Jeżeli bowiem ślady świątyni pogańskiej z grodu wrocławskiego świadczyć mają o powierzchownej chrystianizacji lokalnych społeczności, to jak w tym kontekście rozumieć wymowę odkrycia reliktów jednego z najstarszych na ziemiach polskich kościołów, dokonanego przez Edmunda Małachowicza w podziemiach katedry wrocławskiej (por. rozdz. 10)? O ile wczesna świątynia clazrśrijańska wydaje się w grodzie wrocławskim czymś naturalnym, o tyle domniemaną świątynię pogańską traktować należałoby raczej jako twór epizodyczny. kaóty na dhtższą metę me znalazł racji bytu w schrystianizowanym juz wcześniej legjonłr.

Inaczej rat w Widkopałsce. na terenach śląska brak śladów radykalnych pin minii ohrazu osadnictwa u progu państwa, polskiego, a tutejsze czołowe ośrodki w< ii-wnut jakie wyłaniają się z mroku historii co najmniej kilka lat wczrśnirj (połowa lat rałrmrbw fiąiych X w.), niż wynikałoby to z chronologii wydarzeń utrwalonych w kronice Thietmaia. Ich budowa ma więc charakter oełowo zorganizowanej akcji, co pośrednio zdają się potwierdzać te same daty dendrocfaronołogiczne (połowa łat osiemdziesiąty> h X w.)' uzyskane dla Wrocławia. Opola czy Głogowa. Czy zatem ośrodki te (a może i kilka innych?) sranowtty element wielkich inwestycji, realizowanych na Śląsku przez władców gnłeżmcńskKh? Wyniki badań Janiny Bukowskiej-Gedigowej i Bogusława Gedi-H (1986) wykazują, że znajdowane w Opolu obiekty z okresu plemiennego łączyć należy z poziomami poprzedzającymi powstanie grodu na Ostrówku Początki umocnień obronnych, a tym samym ośrodka grodowi j-miejskiego.

odnoszone są do lat osiemdziesiątych X w. Symptomatyczny Jest ceź przypadek Niemczy, gdzie pozyskano materiał ceramiczny z dwóch faz chronologicznych: okresu od VII do połowy X w. i od drugiej połowy X do XIII w. Gród, jak podkreśla Grzegorz Domański (1993). powstał dopiero między potową X w. a 990 r Już od samego początku odgrywał znaczącą rolę administracyjną I militarną Niemcza nigdy nie stała się Jednak ośrodkiem centralnym. Nasuwa się zatem pytanie: Jakie były szeroko rozumiane relacje tego ośrodka w stosunku do odległego o 40 km Wrocławia? Czy ten ostami stał się, w zamierzeniu władców piastowskich, przeciwwagą dla reprezentującego odmienne G) tradycje kulturowe ośrodka w Niemczy?

Dane archeologiczne- wskazują zatem na połowę lat osiemdziesiątych X w. |ako czas narodzin głównych ośrodków regionu. Mogłoby to sugerować, że zagadkowy konflikt między Mieszkiem i Bolesławem czeskim mógł być dramatyczną próbą ratowania nominalnej (?) domeny czeskiej na Śląsku, pozostającej w raczej luźnych związkach z czeskim centrum politycznym, skoro Hasowie mogli pozwolić sobie na wznoszenie na .obcym* terytorium, własnych ośrodków władzy. W odróżnieniu do innych dzielnic, budowie nowych grodów na Śląsku nie towarzyszyły pożogi i niszczenie starszych ośrodków. Przypomina to w jakimś stopniu sytuację znaną z ziemi krakowskiej, gdzie Piastowie u schyłku bu osiemdziesiątych X w. podjęli udaną próbę przejęcia z rąk czeskich Krakowa 1 Innych grodów zachodniej Małopolski (por. w dalszej części rozdziału).

Pomorze Zachodnie: „republiki miejskie" i dawne terytoria plemienne

0    ile w przypadku Śląska można mówić o wznoszeniu i ustanawianiu nowych ośrodków władzy, o tyle na Pomorzu Zachodnim w okresie powstawania państwa podejmowano przede wszystkim próby włączenia i przebudowy centrów Już istniejących. Już w okresie plemiennym rozwój ośrodków Pomorza przebiegał innymi ścieżkami niż na pozostałych terenach. Nadmorskie położenie

1    kontakty handlowe sprzyjały wczesnemu powstawaniu ośrodków izemieśl-niczo-handlowydi, rządzących się własnymi prawami i zachowujących nadal w czasach piastowskich wiele odrębności. Dotyczy to zarówno sfery ideologii, jak i gospodarki, w tym szeroko rozumianej wymiany dóbr. Tutaj, zgodnie z wynikami nowszych badań, wcześniej niż w innych regionach kraju, bo Już w okresie plemiennym osiągnięto wysoki poziom gospodarki towarowo-pie-niężnej. Te najwcześniejsze .miasta* nadbałtyckie, to przede wszystkim miejsca intensywnej wymiany handlowej i bujnie rozwijającego się rzemiosła. Węzłowym elementem ich topografii był - obok umocnionego grodu - port (ryc. 9.8). Spełniał on, niezależnie od znaczenia w wymianie dalekosiężnej, wiele innych, nie mniej istotnych funkcji. Rozwojowi najstarszych centrów rzemieślniczo-hand-