P3200016 (2)

ność dawniej spostrzeganych bodźców, aktywizujących nawet bardzo słabe ślady pamięciowe. Wprawdzie bodźce te występują na tle innych, lecz sam fakt ich obecności może prowadzić do wspomnianego efektu. Różnica ta jednak znika, gdy bodźce z tła są podobne do właściwych i odróżnianie ich sprawia trudność. Rozpoznanie bodźca właściwego wymaga wtedy nie tylko zaktualizowania informacji zakodowanej w pamięci, ale również podjęcia decyzji TAK — to ten bodziec, NIE — to nie ten bodziec. Jeśli bodziec wyodrębnia się wyraźnie z tła, tak jak zachodzi to w trakcie spostrzegania w zwykłych warunkach, problem odróżniania jest praktycznie niezauważalny, choć decyzje typu TAK — NIE również mają miejsce zgodnie z teoriami rozpoznawania obrazów (zob. rozdz. III 1). Trudności narastają tym bardziej, im bardziej rośnie podobieństwo bodźców właściwych. W skrajnych przypadkach rozpoznanie może okazać się trudniejsze niż przypomnienie. Obecność podejmowania decyzji w procesie rozpoznawania wypada uznać za istotną cechę odróżniającą ów proces od pozostałych wymienionych.

Słuchacze kierunków matematyczno-przyrodniczych oraz osoby interesujące się teorią informacji zauważą, że bodziec właściwy możemy traktować jako sygnał, natomiast bodźce z tła jako szum. Rozpoznanie polega na wyłowieniu (detekcji) sygnału z szumu i podjęcia decyzji TAK. Stwierdzenie braku sygnału prowadzi do decyzji NIE. Decyzję TAK, gdy sygnał wystąpił, nazwijmy trafieniem, natomiast jeśli nie wystąpił: fałszywym alarmem. Decyzję NIE, w wypadku wystąpienia sygnału, nazwijmy odpowiednio chybieniem, a w wypadku jego braku trafnym odrzuceniem. Każda z decyzji ma swoje konsekwencje w postaci kosztów zwanych w teorii gier wypłatami. Kosztem chybienia czy fałszywego alarmu, w sytuacji uczenia się, może być np. dodatkowa próba, pociągająca za sobą stratę czasu. Wypłatą za trafienie czy trafne odrzucanie, w tej samej sytuacji, jest choćby zaoszczędzenie dalszych prób. Ilustracją tak ujętego rozpoznawania jest tabela 1, zwana macierzą wypłat.

Tabela 1. Macierz wypłat dla rozpoznania bodźca

	DECYZJE
	TAK	NIE
SYGNAŁ ISZUM	vB TRAFIENIE	VM CHYBIENIE
TYLKO SZUM	vtc FAŁSZYWY ALARM	V„c TRAFNE ODRZUCENIE

Symbole V z indeksami oznaczają wypłaty w czterech możliwych przypadkach odpowiedzi. Interesujące jest pytanie: Kiedy bodziec X zostaje rozpoznany jako sygnał? Na to pytanie można odpowiedzieć stosując teorię detekcji sygnałów.

Wprowadzimy następujące oznaczenia:

P/S/X// — prawdopodobieństwo obecności sygnału, gdy wystąpił bodziec X P/C/X// — prawdopodobieństwo obecności samego szumu, gdy wystąpił bodziec X Obserwator stojący przed zadaniem rozpoznania bodźca X wybiera taką odpowiedź, dla której wartość oczekiwana zysku z wypłat jest wyższa.