page0015

lata ao wojska, jak to dawniej bywało. , Powstańcy rozumieli, że podejmują sprawę niesłychanie trudną, liczyli jednak na to, że ppdniesie się wielomilionowy chłop polski, że za przykładem Królestwa cała Ro-sya powstanie przeciw caratowi, że zrzuci jarzmo niewolnicze, zapragnie swobód obywatelskich, polepszenia doli ludu «Za waszą wolność i naszą» pisali powstańcy na swych chorągwiach. «Umrzemy z bronią w ręku, niosąc ludowi wolność i prawo do obrabianej przez niego ziemi •», określał zadanie powstańców Zygmunt Padle-wski, gdy w Centralnym Komitecie Narodowym decydowano się na krok stanowczy.

I jest to najlepsze, najściślejsze określenie tego, co zdziałał rok 1863. Wróg Polski, Milutin. twórca projektu uwłaszczenia, w książce, opisującej jak najczarniej dolę chłopa polskiego, przyznaje: « S t a-łość tajnego rządu i jego a-jentów w stosowaniu surowych środków dla wykonania dekretu o darowiźnie gruntów, jak równipż długie trwanie powstania daje prawo przypuszczać, że włościanie, mimo nieufności, z jaką przyjęli ten de-

15