przewodnik0014

nie istniałoby nic Jeśli zaś w przeszłości miałaby miejsce chwila, w której nie istniałoby nic, to również aktualnie nic by nie istniało, ponieważ byt może powstać tylko dzięki temu, co istniało wcześniej. Aktualnie jednak istnieje wiele rzeczy, wobec czego nie można powiedzieć, że wszystkie są przygodne; trzeba przyjąć także istnienie czegoś istniejącego koniecznie. Byt taki może czerpać konieczność z siebie lub z czegoś innego, nie jest jednak możliwe cofać się w nieskończoność w szeregu bytów, które czerpią konieczność z czegoś innego. Musi zatem istnieć byt mający źródło swej konieczności w sobie i będący przyczyną konieczności innych bytów.

Dowód ten jest zupełnie niezależny od sporu na temat ewentualnej odwieczności świata; nawet jeżeli świat istnieje odwiecznie, to jego istnienie jest zależne od bytu koniecznego, którego istotą jest istnienie⁸⁷. Główny błąd tej argumentacji leży w założeniu, że jeśli coś może istnieć i nie istnieć, to kiedyś nie istnieje, jest to bowiem nieuprawnione wnioskowanie z możliwości o fakcie. Do tego dochodzi problem sensu przygodności; jeśli przygodność oznacza zależność w istnieniu, to nie możemy jej zaobserwować w świecie (nie doświadczamy bowiem unicestwiania bytów ani ich powstawania z nicości), a nazwanie określonych bytów przygodnymi jest możliwe tylko pod warunkiem wcześniejszego założenia istnienia bytu koniecznego, od którego zależą. Jeśli natomiast przygodność oznacza jedynie zmienność form, to jest zgodna z hipotezą koniecznie istniejącej materii jako podstawy świata⁸⁸.

Pomimo wskazanych trudności argument ma duże znaczenie metafizyczne, ukazuje bowiem konieczność istnienia absolutu. Trafna wydaje się także leżąca u jego podstaw intuicja przygodności jako braku mocy do samoistnego trwania w chwili następnej. Ta egzystencjalna ułomność wskazuje, że świat wymaga bytu zdolnego utrzymywać go w istnieniu.

Dowód ze stopni doskonałości

Czwarta droga (ze stopni doskonałości) jest w zalążkowej postaci obecna u Arystotelesa, Augustyna, Boecjusza i Anzelma, w tekstach Tomasza natomiast została zaprezentowana w dwu nieco odmiennych wersjach. W Sumie przeciw poganom Akwinata odwołuje się do Arystote-lesowskiej tezy o stopniach prawdy w rzeczach⁸⁹, w Sumie teologicznej do

87    E. Gilson, Tomizm, s. 91.

88    Szerzej krytyce dowód ten poddałem w artykule Argument z przygodności bytu na istnienie Boga, Próba analizy krytycznej, część 1 - „Kwartalnik Filozoficzny” 25 (1997), z. 1, s. 129-144; część 2 - „Kwartalnik Filozoficzny” 25 (1997), z. 2, s. 81-99; część 3 - „Kwartalnik Filozoficzny” 25 (1997), z. 3, s. 91-108.

89    Zdaniem Arystotelesa rzeczy odznaczające się najwyższym stopniem prawdy mają także najwyższy stopień bytu, zob. Arystoteles, Metafizyka, przeł. K. Leśniak, Warszawa: PWN, 1984, s. 41, 89.

ló/uych słupni doskonałości w rzeczach st worzonych'⁰; sens obu wn sjl Ji si jednak taki sam.

Istnieją rzeczy mniej lub bardziej dobre, mniej zaś lub bardziej oku śla .i<; zależnie od stopnia przybliżenia do tego, co ma stopień najwyższy, W takim razie istnieje najwyższy stopień dobra (szlachetności, prawdy), a zatem także najwyższy stopień bytu. Tb, co jest najwyższym stopnli m w jakimś rodzaju, jest miarą oraz przyczyną wszystkiego, < o ualt , .1" owego rodzaju (to, co najwyższe w porządku dobra, jest pi / y . v n,| dołu a we wszystkich rzeczach dobrych). Musi zatem Istnieć' t os, top i pi t zyną bytowości rzeczy, czyli Bóg.

Droga ta była szeroko dyskutowana, zwla ./c .■ ma pi mc i> o,,,,......

jedni widzą w niej dowód tylko prawdopodobny, Inni I»*11 i u ■ «11 go za metafizycznie najważniejszy, stanowią* y k winu • n. p,    . I,

pięciu dróg (opiera się bowiem na doki i yni* pun \. \ p i- |i i •• , ¹ *> c/.onych w Bogu). Jedni widzą w nim pi jaw om < d> cgii . , u> | <I«i

(odwołującej się do istot rzeczy z pominięciem istni* nial ...... >• 1 • •

od kosmologicznych założeń dowód mitologie / ny" Ib* i'dn.,1 i spory, należy zauważyć, że jednym z podstawowy* li . a l< >. * n d- < I * i |* ¹ istnienie wartości oraz obiektywność sądów aksjologii , 11 y» h i o |* jednak pytanie, czy rzeczywiście istnieją obiektywni^- stopnli dosloma lości w rzeczach, a tym bardziej, czy musi istnieć absolutna doskonałość (pełnia bytu) jako ich miara oraz przyczyna. Wydaje się, że wai mik leni ocen rzeczy jako mniej lub bardziej dobrych jest samo pojęcie dobra najwyższego, podobnie jak warunkiem oceny stopnia bytowośi i rzec /y może być Kantowska idea regulatywna najwyższego bytu. Poza tym świat jest daleki od doskonałości z racji obecnego w nim z,la, którego nie da się pojąć jako braku dobra. Z tego powodu omawianą argumentację można odwrócić: skoro istnieją rzeczy bardziej lub mniej zle, a miarą takiej oceny i przyczyną zła w rzeczach musi być zlo absolutne, to zlo absolutne istnieje.

Pomimo tych trudności droga czwarta ma znaczenie pozyt ywne. () Ile trzy pierwsze ukazują Boga jako byt immancntnic obecny w świec ie (pi zy ezyna ruchu, działania i istnienia rzeczy), o tyle droga czwarta wskazuje na partycypację świata w Bogu. Chociaż nie można jej uznać za dowód

on św. Tomas^-/. /.Akwinu, Sttnta teologiczna, I, tj, l-12\ OHogti, pi /e I l’ Uch 11,1 milion Ośrodek Wydawniczy Vcricas, 1975, s. 8d (I, ?., ,1).

') i (,, 1'iibro, Metaflzyi z na podstawa czwartej drogi, pi/cl, /. Wlodkowit, | w; | U llej/e (ml.), Studia •• filozofii iioga, t. I. Warszawa. Akademia Teologii K atol li k lej. I90H, ii, 155 I7H,