pic 11 06 012751

307

306 LUBOMIR DOLE2EL

wacii wszystkich sekwencji motywów dopuszczalnych w określonym systemie modalności. Tym samym wyprowadzi się możliwe formalne kategorie fabuł A. Derywacja taka jest zadaniem skomplikowanym, ale nie niemożliwym; procedurę tę zilustrujemy prostym przykładem.

Przypomnijmy, że fabuła definiowana jest jako pewien ciąg opowiadanych stanów (motywy statyczne) i zdarzeń (motywy dynamiczne), które orzeka się o argumentach narracji, szczególnie o agensach narracyjnych. Aby wywód możliwie jak najbardziej uprościć, przyjmiemy, że fabuła, którą trzeba wyprowadzić, składa się z jednego tylko zdarzenia i że w grę wchodzi jeden tylko narracyjny agens. Nietrudno byłoby

rozszerzyć derywację tak, by uzyskać struktury fabularne bardziej skomplikowane.

Przypuśćmy, że chcemy wyprowadzić fabułę A opartą na odwróceniu wartości operatora modalnego; wybierzemy mianowicie przekształcenie wzorów modalnych ~0p-+op. Takie ograniczenie całościowe oznacza, że przed zdarzeniem agens narracyjny znajduje się w stanie początkowym (stan a), w którym obowiązuje wzór modalny ~op, po zdarzeniu zaś — w stanie końcowym (stan w), w którym wzór ten już nie obowiązuje, obowiązuje natomiast wzór op. Możemy także powiedzieć, że przekształcenie ~op —0p pociąga za sobą (implikuje) przekształcenie stan

a->stan w. Jako reprezentację powstałego w ten sposób ciągu motywow proponujemy wzór (1):

(1) ~op: stan a (agens) + zdarzenie (agens) -> 0p: stan co (agens).

Posuniemy teraz derywację o szczebel dalej, zastępując ogólny symbol operatora modalnego operatorami poszczególnych systemów modal ności. Nie trzeba dodawać, że i tu konieczne jest przestrzeganie podsta wowego ograniczenia całościowego, za pomocą którego wyprowadzono po jęcie fabuły A, a którym jest jednolitość modalna: we wszystkich por} cjach 0 musi być zastąpione operatorami jednego tylko systemu mo a nego. Zastępując 0 operatorem aletycznym, wyprowadzamy wzór (1®)'

(la)    ~Mp: stan a (agens) + zdarzenie (agens) —y Mp: stan w (agens).

Wzór ten ma już pewne konkretne znaczenie; mówi on, że p, kt°^re jest dla agensa niemożliwe w stanie początkowym, staje się możli"⁶ w stanie końcowym, tj. po zajściu zdarzenia. Wzór (lb) wypr°^wa^^zam'’ zastępując 0 operatorem deontycznym:

(lb)    ~Pp: stan a (agens) + zdarzenie (agens) -> Pp: stan co (agens).

Wzór ten mówi, że p, które jest zakazane w stanie początkowym, ⁵t je się dozwolone po zdarzeniu, w stanie końcowym.

Podobnie wyprowadzić można wariant aksjologiczny; jednakże ^s ’ tek szczególnych właściwości semantycznych operatora aksjologie²¹¹¹^ trzeba tu wprowadzić pewną modyfikację formalną. Jako reprezentacji wariantu aksjologicznego proponujemy wzór (lc):

SEMANTYKA NARRACJI

•_C)~D~p: stan a (agens) + zdarzenie (agens)->Dp: stan w (agens)⁴³. Wzór ten odczytuje się, jak następuje: w stanie początkowym obowią--_Uje ~p, które jest złe dla agensa; w stanie końcowym ~p zostaje zagapione przez p, które jest dla agensa dobre.

W wariancie epistemicznym (wzór (ld)) wracamy do formy pierwotni) ~Wp: stan a (agens) + zdarzenie (agens) Wp: stan co (agens).

Odczytanie: w stanie początkowym niewiadome jest agensowi, że p; la zdarzeniu p staje się agensowi wiadome.

Znaczenia wzorów (la)—(ld) dają nam pewne wyobrażenie o związku zuądzy leżącą u podłoża transformacją modalną a wynikającą stąd znua-ną stanu (agensa). Nadal jednak nie widzimy wyraźnego związku między takim wzorem a fabułą, którą ma on reprezentować; aby go uchwycie, trzeba poddać analizie zdarzenie (dynamiczne jądro fa uły). n ^erp^^e darzenia powinna być, oczywiście, wyprowadzana z pods ^a%y    • ’

stora jak przypuszczamy, działa jako kształtujące a u ę,° całościowe. Weźmy wzór (ld), który wydaje się po ^SUJ^aC ^ _oż. rozwiązanie; widzimy, że przekształcenie: od nieznanego o    ,    .

aa osiągnąć poprzez zdarzenie najłatwiej dające się ^opiSf^ ^    ” entację

| wiedzy”. DlaYego tez wzór (ld) będziemy traktować jako reprezentację

iabuły o zysku epistemicznym.    ₇obaczvmy, że wszę-

Jeśli przyjrzymy się innym naszym wzo ,    ^ _{wzQrze (lą}

Izie zdarzenie można interpretować jako pejw » _uzyskanie swobod (:^ak° „uzyskanie możliwości”, we wzorze ( )    ” _{Toteż wzory t}

pałania”, we wzorze (lc) — jako „uzys ^ame '    mówiące o zy-

aznamy za reprezentujące poszczególne odmiany

^iku aletycznym, deontycznym lub aksjologicznym.    p_raekształ-

Nietrudno zauważyć, że z idącego w przeciwny ^    __ _m0Zna de-

j cenią wzorów modalnych — o ogólnej formie . czegoś czy zysku, cywować fabułę A odwrotną do fabuł> ^{0 n}^._e Zastępując ogólny ¹ mianowicie fabułę mówiącą o u r ^ _modai_ności, wy-

i^:ymbol modalny operatorami poszczególnyc    fabuły A.

Powadzilibyśmy wszystkie możliwe wa^rian J    _ecaiąca, wskazuje bo-

Przedstawiona tu próbka derywacji l^es. _wartości modalnych) ^^ein> że z transformacji modalnej (o ^wr ^ ₀k_reślone znaczenia ^5102113 wyprowadzić pewien zbiór wzorow, ;_esfeśmy przekonani, że dę przełożyć na język narracji, o ty A o zysku i utracie należą

Vr>L .-

^siipneło^ ^{pevvien ZU1UI fai)}Uły ą _Q ^0/y^c na język narracji. Ponadto jesteśmy przekonani, że

k^cych _u ^Z^^{S U 2} utracie najeżą do podstawowych struktur narracji, ^cJi narrac'³⁰ ^°^{Za W2e}tu konkretnych fabuł manifestujących się w tek-yJⁿych. Nasza para bardzo przypomina parę „poprawa — po-

¹    ** kas

| ^{3 logic}zneg₀²⁰f^r °^{piera si}0 na założeniu, że odwrotnością „złego” przeczącego zda I    j_{est >(}j_obre« _zdanie przeciwstawne (twierdzące, Dp).