Rozdział Działania pielęgniarki na rzecz przygotowania1

13.2

Kluczowe stówa, pojęcia

Dobrostan Edukacja pacjenta Opieka nieprofesjonalna Samoopieka Wsparcie społeczne

13.3

Opieka nieprofesjonalna — istota i znaczenie w opiece nad zdrowiem

Nieprofesjonalna opieka to działania skierowane na jednostkę lub też przez nią samą podejmowane (samoopieka) na rzecz wzmacniania, zachowania, poprawy lub przywracania zdrowia. Samoopieka uważana jest za podstawową formę dbania o zdrowie, szczególnie w koncepcjach promowania zdrowia, w których rozumiane jest ono jako określona wartość. Samoopieka polega na podejmowaniu w codziennym życiu decyzji dotyczących własnego zdrowia, a w konsekwencji określonych działań mniej lub bardziej korzystnych dla zdrowia. Decyzje te dotyczą:

•    prowadzenia stylu życia sprzyjającego zdrowiu w wymiarze biologicznym, psychicznym, społecznym,

•    dbania o dobrostan, komfort w sferze biopsychospoleczncj,

•    unikania zdarzeń i sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu,

•    stosowania różnych metod terapii wzmacniających i leczniczych.

•    korzystania z medycyny niekonwencjonalnej,

•    udzielania sobie i innym pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia.

Inicjatywa działań samoopiekuńczych wynika z poczucia odpowiedzialności za własne życie, a ich zakres — z osobistego pojmowania, czym jest zdrowie i jak należy o nie dbać.

Przekonanie o wartości zdrowia budowane jest na podstawie:

•    wzorów czerpanych z własnych doświadczeń, życia w określonym kręgu kultury i w środowisku, przede wszystkim domowo-rodzinnym,

•    nabywanej wiedzy i umiejętności, kształtowanych w ciągu całego życia, weryfikowanych osobistymi doświadczeniami.

Zasadniczy wpływ na sposób dbania o własne zdrowie mają wzory nabyte w okresie dzieciństwa i wczesnej młodości. W tym okresie przez naśladownictwo uczymy się dbania o higienę osobistą i otoczenia, zaspokajania głodu, zachowań w czasie niedyspozycji, udzielania pomocy w wypadkach, zachowań w czasie choroby, szukania pomocy i udzielania pomocy innym. Ta wiedza jest poszerzana i weryfikowana w procesie nauki szkolnej i weryfikowana w codziennych kontaktach z innymi ludźmi.

Samoopieka może być uzupełniana, a w niektórych okresach rozwojowych człowieka musi być uzupełniana, przez opiekę świadczoną przez krewnych (rodziców, dzieci, rodzeństwo), przyjaciół, sąsiadów, znajomych, osoby obce.

Konieczna jest opieka rodziców nad noworodkiem i małym dzieckiem, a dzieci nad rodzicami w wieku starczym, nawet jeżeli te osoby są zdrowe. W sytuacji ludzi chorych lub niepełnosprawnych taka opieka może być wskazana niezależnie od wieku podopiecznego.

Przy takim rozumieniu pojęcia „opieka” zasadniczym zadaniem profesjonalistów pracujących w obszarze opieki zdrowotnej (pielęgniarki, położne, lekarze, dietetycy, rehabilitanci itp.) jest dostarczenie ludziom:

•    wiedzy na temat sposobów' umożliwiających wzmacnianie i utrzymanie zdrowia na optymalnym poziomic i ułatwienie im dokonywania kompetentnych Życiowych wyborów,

•    podstaw do kształtowania umiejętności dostrzegania ograniczeń samoopieki,

•    wiedzy niezbędnej do podejmowania racjonalnej decyzji zwracania się o profesjonalną pomoc,

•    profesjonalnej opieki w odniesieniu do tych obszarów, w których niezbędna i wskazana jest taka pomoc,

•    wiedzy' i umiejętności koniecznej do skutecznego radzenia sobie w sytuacji choroby lub niesprawności.

•    wiedzy i umiejętności niezbędnej do świadczenia opieki nieprofesjonalnej.

Uwaga. Relacje między opieką nieprofesjonalną, samoopieką a opieką profesjonalną przedstawiono w podrozdz. 3.4.1.

Podstawy wyznaczające miejsce i znaczenie samoopieki w pielęgnowaniu zawodowym określiła D. Orem. Syntetyczne omówienie odpowiednich teorii prezentują autorzy w wybranych pozycjach literatury (Poznańska, 1999, Blak, 1996, Pła-szewska-Zywko i wsp., 1996).

D. Orem określiła, że samoopieka wynika z wyuczonych zachowań, które człowiek opanowuje w czasie swojego życia, i w dużym stopniu zależą one od doświadczeń i kultury środowiska, w którym człowiek przebywa. Samoopieka tkwi w naturze człowieka, ponieważ każdy ma potencjalne możliwości i motywację do dbania o siebie i do opiekowania się osobami od siebie zależnymi. Samoopieka jest świadomą, wyuczoną aktywnością ukierunkowaną na zaspokojenie potrzeb, dzięki czemu celowo regulowana jest integralność, funkcjonowanie i rozwój człowieka. Wymaga to stałego dokonywania celowych wyborów, podejmowania decyzji dotyczących zachowań i prowadzenia stylu życia. Człowiek w ciągu żyda nabywa umiejętności umożliwiające zaspokojenie własnych potrzeb (samoopieka) albo potrzeb osób, za które odpowiada (opieka nieprofesjonalna). Zdolność człowieka do zaspokajania potrzeb zmienia się wraz z wiekiem, etapem rozwojowym w wyniku nabywania doświadczeń, wpływu różnych czynników środowiskowych, zmian w stanie zdrowia. Nie oznacza to jednak, że każdy podejmuje takie działania, ś-wia-domie poszukuje wiedzy na ten temat albo specjalnie planuje i zdobywa konieczne do tego umiejętności. Zdaniem D. Orem zawodowe pielęgnowanie to pomaganie ludziom w utrzymaniu albo osiąganiu zdolności du samoopieki, tzn. do: samo-

899