Scan022 (2)

f

ożywiających wartości. Łatwe jak wskazaliśmy - może również oznaczać proste i nieskrępowane, kojarzące się z tym. co naturalne, czyste i niewinne, a trudne - niejasne, ciężkie w odbiorze i skomplikowane. Dorosłe kultury starają się, by ich wytwory wyglądały „naturalnie", a złożoności prosto i przejrzyście. W końcu protestanci, a przecie wszystkim purytanic, protestowali właśnie przeciw nadmiernie wyszukanej ikonografii i zawiłej liturgii, poprzez które katolicyzm, w procesie swej doczesnej instytucjonalizacji. zaciemnił i skomplikował prawdy prostej wiary chrześcijańskiej. Protestantyzm nznac/at więc zarówno powrót do „prostych" korzeni chrześcijaństwa, jak i ewolucję tej religii. do czego przyczynił się wynalazek ruchomej czcionki i upowszechnienie umiejętności czytania, dzięki czemu więcej 'udzi uzyskało bezpośredni dostęp do tłumaczeń Biblii na języki narodowe. Mogli więc sami wejść w kontakt ze „Słowem Bożym¹’ jako doj rzali ludzie, nie podawano im go na tacy jak dzieciom.

Zabawa /gra może być niemądrym udawaniem, ale niekiedy zawiera element odkrycia, wolności i spontaniczności. W rozwiniętej formie przybiera postać kazania, mszy, sztuki teatralnej. Może się wtedy stać tym, co jest wspólne dla religii i sztuki, tym, co w nich cenią tacy filozofowie, jak Hegcl i Nietzsche. Kuwet chrześcijaństwo, uświęcające pracę, gardzi chorobliwą obsesyjnoś-eią, śmiertelną powagą i ponurym wysiłkiem, przedkładając nad nie święty entuzjazm, za którego sprawą praca nabiera świętej celowości. Przypomnijmy sobie młodego bohatera Rydwa7ión> ognia., filmu o igrzyskach olimpijskich w Paryżu w 1924 roku. Ten głętioko wierzący chrześcijanin wola w ekstazie, że biegnie - bawi się, pracuje i żyje - na chwałę Boga.

Nawet natychmiastowe zaspokojenie rnoże oznaczać zdolność do pełnego przeżywania chwili, podczas gdy odraczanie przyjemności maskuje niekiedy uchylanie się od działania i oderwanie od żyda. Celem psychoanalizy jest (między innymi) znalezienie, zdiagnozowanie i przezwyciężenie takich pozornych „cnót”, służących neurotykom do racjonalizowania wyparcia i zaburzeń psychicznych. Jak zauważył Herbert Marcu.se, dla Freuda sama cywilizacja jest z konieczności symbolem wyparcia - „transformacji zasady przyjemności w zasadę rzeczywistości”. lYzede wszystkim oznacza to, że jeśli ludzie mają przetrwać. muszą dorosnąć, przechodząc (wedługinterpretacji Mareusego)od natychmiastowego do odroczonego zaspokojenia. od przyjemności do powściągnięcia przyjemności. od radowania się (zabawy) do trudu (pracy'), od otwarto śei do produktywności i od braku represji (wyparcia) do bezpieczeństwa⁴ '. Sam Freud miał jednak podejście dialektyczne, uznając, że ze względu na „trwały zysk osiągnięć poprzez wyrzeczenie się i ograniczenie, zasada rzeczywistości nie tyle -detronizuje* zasadę przyjemności, ile jej -strzeże*, nie tyle jej zaprzecza, ile ją *modyłlku-je!*"⁴". Chodzi o to, że cywilizacja, w ostatecznej instancji, ctironi żywotny element zasady' przyjemności związanej z id, poddając ją ograniczeniom cywilizującego superego. To właśnie ma na myśli Krik brikson w swych rozwiązaniach nad relacjami między zabawkami a rozumem i między sw^raw^rolą a opanowaniem rzeczywistości.

Wszystkie dychotomię, jak ie przedstawiłem, organizując je na podstawie przeciwstawienia dziecka dorosłemu, można też na sposób Freuda poddać dialektycznemu odwróceniu: posługująca się obrazami dziecięca wyobraźnia może roić fantazje, ale niekiedy odkrywa prawdy („obraz jest wart tylc_: co tysiąc słów"), podczas gdy słowa, atrybut dorosłego, potralią te prawdy zaciemniać („to zależy, co znaczy -znaczy*’’)-słowa równie dobrze służą prawnikom i kłamcom, jak filozofom i prorokom. Malarze i fotografowie często przekazują prawdę za pomocą obrazów. Rozum ma swoje znane wady (abstrakcyjność, wykorzenienie,

109