ScannedImage 33

przodkiem obu szczepów. Przyczyną niezgody było nieuczciwe postępowanie Dubianitów w wyścigu pomiędzy koniem zwanym Dahis, należącym do wodza szczepu 'Abs, a klaczą nazwaną al-Óabra’, należącą do szejka Dubjan. Wojna zaczęła się w drugiej połowie VI w., niedługo po zawarciu pokoju basuskiego, i trwała z przerwami przez kilkadziesiąt lat jeszcze w epoce muzułmańskiej ^{1 2} W wojnie tej 'Antara (lub 'Antar) ibn Śaddad al-'Absi (około 525-615), zwany Achillesem z arabskiego okresu bohaterskiego, wyróżnił się jako poeta i wojownik.

WPŁYW JĘZYKA PÓŁNOCNOARABSKIEGO

Żaden naród na ś wiecie prawdopodobnie nie wykazuje tak entuzjastycznego uwielbienia dla ekspresji literackiej i żadnego nie można tak wzruszyć słowem mówionym lub pisanym, jak Arabów. Chyba żaden inny język nie jest zdolny do wywierania tak nieodpartego wpływu na umysły ludzi, którzy go używają, jak język arabski. I dziś słuchaczy w Bagdadzie, Damaszku i Kairze można wzruszyć do najwyższego stopnia recytowaniem poematów w języku klasycznym. Rytm, rym i muzyka wywierają na nich wrażenie, które sami nazywają „legalną magią" (sihr hcdcU).

Typowi Semici, Arabowie nie stworzyli własnej wielkiej sztuki. Ich artystyczna natura znalazła swój wyraz w języku. O ile Grek chlubił się głównie swymi rzeźbami i architekturą, Arab w swej odzie (qaęida), a Hebrajczyk w swym psalmie znaleźli najsubtelniejszy sposób ekspresji. „Piękno człowieka—_; głosi pewne przysłowie arabskie — tkwi w jego możliwościach pięknego wysławiania się“. „Wiedza — jak głosi późniejsze powiedzenie — natknęła się na trzy rzeczy: mózg Europejczyków, ręce Chińczyków i język Arabów" ². Elokwencja, tj. zdolność jasnego i wytwornego wyrażania się zarówno w prozie, jak i w poezji, łucznictwo i umiejętność obchodzenia się z końmi były uważane w okresie gahilija za trzy podstawowe cechy „człowieka doskonałego" (al-Tcamil). Ze względu na swą szczególną strukturę język arabski nadawał się cudownie do zwięzłego, ciętego i dowcipnego sposobu wyrażania myśli. Islam wykorzystał w pełni tę zaletę języka, a także psychologiczną właściwość tego ludu. Dlatego to „cudowny charakter" (i'(jaz) stylu i kompozycji Koranu przytaczany był przez muzułmanów jako najsilniejszy argument na rzecz prawdziwości ich wiary. Triumf islamu był do pewnego stopnia triumfem języka, a w szczególności Księgi.

EPOKA BOHATERSKA

Z bohaterskiej epoki literatury arabskiej, pokrywającej się z okresem gahilija, a obejmującej lata od około r. 525 do 622, przetrwało do naszych czasów kilka przysłów, niektóre legendy, a w szczególności dość obfity zbiór poezji — wszystko to zebrane i wydane w późniejszym okresie islamu. Literatura naukowa ńio istniała, poza kilkoma przepisami magicznymi, meteorologicznymi i medycznymi. Przysłowia stanowią dość dobry miernik mentalności i doświadczenia ludu. Luąman Mądry (al-hakim), w którego usta włożono wiele starożytnych słów mądrości, był albo Abisyńczykiem, albo Hebrajczykiem. Tradycja przekazała pewną liczbą imion mądrych mężczyzn i kobiet z okresu gahilija, np. Aktam ibn $ajfi, Hagib ibn Zurara i Hind, córka al-Huę?. W Mcujma' al-Amtal zebranym przez al-Majdaniego⁷ (zm. 1124) i w Am(dl a!-'Arab al-Mufaddal ad-pabbiego⁸ (zm. 786) mamy wiele przykładów piśmiennictwa mądrości przed-muzułmaóskiej.

Literatura okresu gahilija nie mogła mieć dobrze rozwiniętej prozy, skoro nie rozwinął się żaden styl pisania. Istnieje jednak kilka utworów, głównie legend i opowiadań historycznych, które powstały w okresie muzułmańskim, a których treść dotyczy wcześniejszego okresu. Utwory te poświęcone są przeważnie genealogiom (ansab) i walkom międzyszczepowym, omówionym już wyżej. Genealog arabski, podobnie jak jego brat — historyk arabski, miał „horror vacui“, a jego wyobraźnia nie napotykała trudności w uzupełnianiu luk i wypełnianiu pustki. W ten sposób udało mu się przekazać nam w większości wypadków ciągłość zapisu od Adama lub w skromniejszych granicach, od Izmaela i Abrahama. Kitdb al-IStiqdq⁸ Ibn Durajda i encyklopedyczne dzieło Abu ał-Faraga al-Isbahaniego (lub Isfahani, zm. w r. 967) zatytułowane Kitdb al-Agdni (Księga pieśni) zawierają najcenniejsze dane z dziedziny genealogii. Przetrwały także urywki rymowanej prozy z proroctwami z okresu przedmu-zułmańskiego.

POEZJA

Przedmuzułmański Arab przodował jedynie w dziedzinie poezji. Tutaj jego specyficzne uzdolnienia znalazły pole do popisu. Umiłowanie poezji przez beduina było jedynym jego kulturalnym atutem.

Literatura arabska, podobnie jak większość innych literatur, rozwinęła się dzięki powstaniu poezji; lecz w przeciwieństwie do wielu innych poezja ta wydaje się w pełni dojrzała. Najstarsze utwory poetyckie, które zachowały się, zostały skomponowane prawdopodobnie na 130 lat przed hidżrą, w związku z wojną al-Basus, lecz ody te, z ich sztywną konwencją, zakładają długi okres doskonalenia sztuki wysławiania się i wymagają wrodzonej predyspozycji języka. Poeci z połowy VI w. nie zostali nigdy prześcignięci. Poeci z wczesnego okresu muzułmańskiego, jak również późniejsi oraz współcześni uważali i wciąż uważają starożytne utwory za wzory doskonałe i przewyższające ich własne dz>eła. Te wczesne poematy przekazywano ustnie z pokolenia na pokolenie ³

79

1

•    Al-Ajani, t. IX, 8. 150, t. VII, 8. 150.

2

   Por. al-&ałiiz, Majmu'at ratd’il, Cairo 1324, 8. 41-43; 'lqd, t. I, a. 125.

¹ 2 tomy, Cairo 1310; G. Freytag, Arabum prorerbia, Bonn 1838-1843.

•    2 tomy, Constantinople 1300; al-Mufaddal ibn Salama (zm. ok. 920), al-Fdbir, wyd. C. A. Storey, Leyden 1915.

3

   Wyd. F. Wustenfeld, Gottingen 1854.