S5006261

]2    WŁODZIMIERZ HOLUUOWICZ

i ogółem mieszkańców wsi 6ą opartr o pogii|dy garncarzy nu le zugudnie-nia i mają wartość jako materiały charakteryzujące ocenę sytuacji społecznej garncarzy w tym zakresie przez nich samych.

Wyroby garncarskie wsi Yarke są sprzedawane głównie w Tiranie na rynku oraz, w mniejszej ilości, ua miejscu we wsi. Rozchodzą się one także szeroko w środkowej Albanii, bo docierają, jak twierdzą garncarze, do Ka-vaji, Elbasan a nawet do Shkodry.

Garncarze nazywani są vorbaxhij, tj. — robiący rorbą, a więc naczynie służące głównie do gotowania fasoli. Nazwa vorba jest pochodzenia albańskiego, natomiast xhij przyswojone jest z języka tureckiego i oznacza robić, działać.

We wsi Varke odwiedziliśmy dwukrotnie w dniach 24 i 28.VI garncarza Masa Plaku. Oba razy przyjął nas bardzo serdecznie i chętnie udzielał informacji. Dnia 24.VI zademonstrował lepienie naczyń z gliny niezbyt dobrze przygotowanej do tego celu, natomiast do wizyty naszej w dn. 28.VI przygotował się starannie.

Masa Plaku — lat 42 (w r. 1952) — jest rolnikiem. Posiada 2,1 ha ziemi, dom. zabudowania gospodarcze, osia, 8 kóz i 13 owiec. Rodzina jego liczy 5 osób, w tym żona i troje dzieci (dwóch synów i córka).

Lepić naczynia nauczył się od swego ojca mając lat 13. Przypatrywał się jego pracy, a następnie pomagał mu w różnego roózaju czynnościach, przechodząc stopniowo do coraz bardziej odpowiedzialnych. Małe naczynia na sprzedaż zaczął lepić, mając lat 13. Początkowo wyrabiał miski. Trudniej było się nauczyć lepienia naczyń dzhanowatych, szczególnie większych.

Dziad Plaku był również garncarzem, pracował na kole, które obecnie znajduje się u Plaku i służy mu do pracy. Nikt z garncarzy Varke podobnie jak i Plaku nie byli w terminie u garncarza. Uczyli się przypatrując pracy ojców-. Nie posiadali także uczniów spoza swoich rodzin.

Plaku uprawia garncarstwu ponieważ doćhód z rolnictwa wystarcza zaledwie na wyżywienie rodziny. Dochód z pracy garncarskiej przeznaczony jest zwykłe na zakup różnorodnych przedmiotów codziennego użytku i inwentarza. niezbędnego do pracy na roli. Żadnym innym rzemiosłem nie zajmuje się. Garncarstwem trudni się w okresach wolnych od pracy na roli. W zimie nie wyrabia naczyń ze względu na niesprzyjające warunki atmosferyczne (deszcze i chłody), utrudniające suszenie i wypalanie naczyń. Głównym okresem pracy garncarskiej jest wiosna — po ukończeniu siewów. Przypada ten okres zwykle na maj-czerwiec. Następnie produkuje naczynia przez krótki czas w jesieni -- po zbiorach. Sądzi, że łącznie lepi naczynia w roku przez okres co najmniej 2 miesięcy, najwyżej do 3.

Plaku wykonuje wszystkie czynności związane z produkcją naczyń przeważnie sam. Często przy kopaniu gliny, jej przewożeniu i przeróbce na masę garncarską pomaga mu syn. Żona nie bierze udziału w tych pracach.

Huczna wydajność pracowni M. Flaku, według jego obliczeń, może wynosić do 1.000 naczyń. W rzeczywistości, jak sądzę, wydajność ta jest mniejsza i uzależniona od chłonności rynku oraz innych okoliczności nieraz nieprzewidzianych. Produkcja może sięgać w dobrych pod tym względem latach do 800 naczyń rocznie. Do zagadnienia tego powrócę.

Flaku sądzi, że każdy garncarz w Varke produkuje przeciętnie rocznie tyle co i on sani. To znaczy wszyscy garncarze Varkc według obliczeń Plaku mogą rocznie produkować do 12 tysięcy naczyń. Według naszych obliczeń, na zasadzie podanej wyżej, ilość ta nie przekracza 10 tysięcy naczyń.

Wyprodukowane naczynia Plaku sprzedaje sam w domu lub na rynku w Tiranie. W domu sprzedaje częściej za zboże, w Tiranie prawie wyłącznie za pieniądze. Sprzedaż naczyń za zboże odbywała się i odbywa nadal według rozrachunku: za naczynie pełna jego zawartość jednego z uprawianych w Albanii zbóż (także kukurydzy). Na owoce naczyń nie sprzedawano.

Ceny naczyń w pieniądzach (w roku 1952) wynosiły: 20 leków za vorbą i 40 leków za tutą.

Bliskim znajomym oraz krewnym Flaku darowuje naczynia. Twierdzi, że nie wypada w tych wypadkach cokolwiek brać za nie. Obdarowani wyświadczają mu w zamian za to różnego rodzaju przysługi, jak pożyczenie czegoś, pomoc w pracy itp.

Brat Plaku nie uprawia garncarstwa. Synowie Plaku umieją lepić naczynia i mogą w przyszłości zostać garncarzami, jeśli im to będzie potrzebne. Plaku twierdzi, że synowie nie wykazują dużego zainteresowania garncarstwem i prawdopodobnie niewielu z nich pójdzie w ślady ojców. Bądzie to jednak zależało od możliwości uzyskania pracy zarobkowej w przemyśle.

SUROWIEC

Plaku używa do wyrobu naczyń gliny tłustej, schudzonej celową domieszką bardzo drobnoziarnistego piasku. Glinę dobywa przy drodze, w obrębie własnej wsi, na terenie, który nie jest jego własnością. Stałego miejsca na pobieranie gliny nie ma.

Glina zalega płytko tuż pod warstwą humusu współczesnego (gleby ornej) i w małej ilości (niegrubą warstewką). Kopie ją motyką żelazną do uprawy roli. Za domieszkę służy drobnoziarnisty piasek jasnego koloru (podobny do popiołu), który występuje również przy jednej z dróg w obrębie wsi.

Zapasów gliny i piasku nie robi. Przywozi do domu osłem w parcianych workach tyle gliny i piasku, ile trzeba na wykonanie naczyń na pełny ładunek jednego pieca (do 120 naczyń różnej wielkości). Na ten cel wystarcza tyle gliny, ile może przywieźć dwukrotnie osioł, domieszki zaś — jeden ładunek osła. Wynika z tego, że z dostarczeniem surowca na pełny ładunek

»