str15901 djvu

ŻYDOSTWO

jaźni, próbą niezaszczytną 1 godną pożałowania. Zdaje mi się jednak, że silna tradycja moralna ludu żydowskiego zdołała się w znacznej mierze wyzwolić z pod wpływu tej bojaźni. Nie ulega również wątpliwości, że „służba Boża“ traktowana jest na-równi ze „służbą temu, co żyje". Walczyli o to zapamiętale najlepsi przedstawiciele ludu żydowskiego, a zwłaszcza prorocy i Jezus.

Judaizm nie jest tedy religją transcendentną; ma on jedynie do czynienia z życiem, doświadcza-nem przez nas samych, dotykalnem niejako, nie zaś z czemkolwiek innem. Wydaje mi się przeto wątpliwe, czy można nazwać go „religją" w potocz-nem znaczeniu tego wyrazu, zwłaszcza że od żyda nie wymaga się „wiary", lecz tylko czci dla życia w znaczeniu ponadosobowem.

Tradycja żydowska zawiera w sobie jeszcze inny pierwiastek, objawiający się tak wspaniale w niektórych psalmach: pewien rodzaj upojnej radości i zachwytu w obliczu piękna i dostojeństwa tego świata, o których człowiek może mieć słabe zaledwie wyobrażenie. Jest to uczucie, z którego prawdziwa wiedza badawcza czerpie też swe siły duchowe, ale które zdaje się objawiać również i w śpiewie ptaków. Kojarzenie tego z ideą bóstwa wydaje się jedynie uporem dziecięcym.

Czy to, cośmy powiedzieli wyżej, jest jednak znamienne dla judaizmu? Czy nie istnieje również

143