Wykłady z polskiej fleksji0

82 Przegląd leksemów odmiennych (pronomimil

82 Przegląd leksemów odmiennych (pronomimil

B, nakc B, akc N Ms

Załoga musiała się ewakuować. Spojrzała na siebie w lustrze. Gardził sam sobą.

W szale podarł na sobie ubranie.

W pozycji zależnej od przyimka używa się zasadniczo form akcentowanych Wyjątki od tej reguły są nieliczne, dlatego nie uwzględniliśmy ich w paradygmacie zaimka SIĘ1. Po pierwsze, obok regularnych konstrukcji na siebie, przed siebii i przez siebie spotyka się w tekstach literackich, zwłaszcza starszych luli archaizowanych, połączenia na się, przed się i przez się:

Któż może przejąć na się cudze brzemię - prawdziwą pokutę za grzech. („Znak") Jadwiga nie doczekała dnia przewidywanej przez się klęski Witolda. (P. Jasienica, Polska Piastów)

Wyciągnął przed się długie nogi. (W. Gombrowicz, Ferdydurke)

Po drugie, frazeologicznym wyjątkiem jest wyrażenie sam przez się, np. I przekonanie, że wszelka intensywna ludzka działalność jest czymś dobrym samu przez się” (Cz. Miłosz, Legendy nowoczesności).

Całkiem inny, głęboko defektywny jest paradygmat nieokreślonego zaimku SIĘ2. Ma on tylko formę mianownika.

M się D C B

N -Ms -W -

Znaczenia i przykłady użycia zaimka SIĘ2 podano w 5.4.6.

5.5.4. Odmiana zaimków na -kolwiek, -ś, -ż, -że

Zaimki o zakończeniach -kolwiek, -ś, -i, -ze mają w polszczyźnie tzw. fleksji wewnętrzną, tzn. ich końcówki fleksyjne, wbrew swojej nazwie, nie znajdują się na końcu formy fleksyjnej, por.:

jak-i-kolwiek, jaki-ego-ś, jaki-emu-i, jak-im-ie któr-y-kolwiek, któr-ego-ś, któr-emu-ż, któr-ym-ie c-o-kolwiek, cz-ego-ś, cz-emu-ż, cz-ym-że

Zaimki te odmieniają się zasadniczo tak, jakby nie miały wyżej wymienionych zakończeń. Dodanie cząstki -ż do zaimków KTO i CO powoduje jednak wymianę końcowej samogłoski: kt-o, c-o, ale kt-ó-ż, c-ó-ż.

O statusie gramatycznym cząstek -kolwiek, -ś, -i, -że - zob. 3.1.

*<.5.5. Odmiana zaimków dzierżawczych

Zaimki dzierżawcze należą do przymiolnych, a więc odmieniają się przez _r> , puilck, liczbę, rodzaj i deprccjatywność. Trzy spośród nich, mianowicie, MOJ, I \S oI i SWÓJ, wykazują dodatkowo opozycję fonu dłuższych, neutralnych, krótszych, książkowych. Obejmuje ona cały paradygmat z wyjątkiem form i .iiuuik/nycli oraz synkrctycznego wołacza Ip w rodzaju męskim i biernika Ip lodzuju męskorzeczowym. Nie jest jednak kategorią fleksyjną, gdyż formy Hot i są jedynie wariantami form dłuższych, używanymi w celach stylizacyjnych, i i /uscm rytmizacyjnych, por.:

/ Im ‘iliiia iwa wielka i godna kary, jednak ci przebaczę pod jednym warunkiem. (Ił. Ko siwko. Klechdy domowe) l‘i;\;naj, twa mowa i Ułudna i dumna, lh serca - trumna.

(J. Liebert, Kuszenie)

Min knilii nie przytaczamy całych paradygmatów wymienionych zaimków, lecz ■. Ikn turmy wariantywne. Przyporządkowanie ich do odpowiednich klatek paradygmatów nic jest trudne.

liio|i'gii n. mego ino|cmu u. memu im miii a. mym Ilu i|U II. ma Min|i-| a. mej im >|i| u. mą Miojf u. mc moich a. mych iiiiimii u. mymi

twojego a. twego twojemu a. twemu twoim a. twym twoja a. twa twojej a. twej twoją a. twą twoje a. twe twoich a. twych twoimi a. twymi

swojego a. swego swojemu a. swemu swoim a. swym

swojej a. swej swoją a. swą swoje a. swe swoich a. swych swoimi a. swymi

Zauważmy, że zaimek TWÓJ, w przeciwieństwie do MÓJ. nie ma wołacza, pot Wit/ przyjacielu! i niemożliwe: *Twój przyjacielu! Wołacza, a nawet mianowniku, lila mu też zaimek SWÓJ, a formy swoje i swe, przytoczone wyżej, reprezentują lilpfnlk Forma kanoniczna tego zaimka, mianowicie swój, leż jest biernikiem ' III /by pojedynczej rodzaju męskorzeczowcgo), np. Daj mi swój telefon. Istnieje (♦Wywiście mianownikowa forma swój, np.:

kowalski to swój chłop.

■Swoje lóiko jest zawsze najwygodniejsze., ih w podanych przykładach nie jest ona zaimkiem dzierżawczym, lecz przymiotni-kiimi o znaczeniu, odpowiednio, ‘bliski, nieobcy’ i ‘własny’ (zob. Bobrowski 1992).

I >o /uimków dzierżawczych należą ponadto odmienne czysto funkcjonalnie lek u rny JEGO, JEJ, ICH. których formy są homonimiczne z formami zaimka • >N por,: