13690 S5008485

110

(ryc. 8/2). Są to niskie, półkuliste umba, różniące się od typu 1 D, Bohn-sacka szerokim brzegiem ^iU. Okaz z Plevenu wyróżnia się ponadto posiadaniem 4 niewielkich wycięć w brzegu, które stanowią przypuszczalnie świadectwo ewolucyjnego rozwoju od form typu egzemplarzy z Mo-kronogu ^łU.

Liczniej są reprezentowane umba typu III (Corneąti — ryc. 7/2, Do~ brosloveni, Borovan — 2 okazy, Kamburovo — ryc. 8/17, Vinograd — ryc. 8/19). Charakteryzują się one również szerokim brzegiem, lekko zaznaczonym kołnierzem i kopulasto sklepioną, dość wysoką częścią górną. Jedno z umb z Borovanu (Bl&snata Mogiła) wyróżnia się posiadaniem wycięcia w brzegu — podobnie do znanych z umba z Plevenu. Okazy te są zbliżone do typu 4 D. Bohnsacka *** i typów 3b oraz 4b M. Jahna ^łM. Pokrewne umba są znane z Belgradu-Karaburmy, Sotinu ¹⁵⁰ i Mokronogu w Jugosławii ^u7, z Tiliąca **, Piatra Roęie ¹⁵⁹ i Pecica w Rumunii ¹⁹⁰ oraz z Kelheim w Bawarii ^M1.

Listę umb uzupełniają 2 okazy ze stożkowatą pokrywą (typ IV), znane z T£raavy i 2ivovci (ryc. 11/9) *•*. Okaz z T&mavy wyróżnia się niskim kołnierzem i wąskim brzegiem, odpowiada w zasadzie typowi 8 Bohnsacka. Forma ta, występująca liczniej na ziemiach polskich, jest datowana na schyłek późnego okresu lateńskiego ***. Okaz z 2ivovci jest niższy, ma szerszy brzeg, kołnierz nieznacznie przewężony i posiadał przy-

^m D. Bobnsack 1938, s. 56, ryc. 35, 38/1.

Por. 8. Gabrovec lMSa, tabl. 6/1, 2, 6.

^m D. Bobnsack 1938, ryc. 36/4.

^m U. i a b n 1916, tabL III 2b, 4b.

^m 1. Todorović 1966, s. 366.

^m L Hunyady 1942, tabl. XLIX 6.

^m Niepublikowane, w Brukenthal Muzeum w Sibiu.

•* C. Dakoririti 1964, s. 119, tabl. 10/3, 4.

^m V. Zirra 1971b, ryc. 1/19, 1. Hunyady (1942, tabl. XL1V 2) opublikowała też urabo z miejscowości nieznanej, przechowywane w Muzeum w Oradea, zaliczając je do późnego okresu lateńskiego. W rzeczywistości jest to umbo późno-rzymskie, należy ono zapewne do grupy materiałów kultury przeworskiej z niziny nartcieańrtdej, podobnie jak niesłusznie przypisywane kulturze celtyckiej przez M. Koskę 0944, ryc 16/1, 2, 6) I V. Zirrę (1971b, s. 192, ryc, 8/30) umba z Cartuiuieni-Ligetdomb.

***W. Kri mer 1992, s. 334. Być może należy tu też umbo z Nftrianskiego Hfadka (A- Tołlk 1969, ryc. 323/9), ale w publikacji brak danych o jego budowie.

¹⁴¹ Pozostałych, źle zachowanych okazów nie można precyzyjniej zaklasyfikować. Pochodzą one w każdym razie od umb kolfetych (typy !I-1V).

*** Por, np, B, H ach mann 1960, ryc. 12, 19, Bardzo późną chronologię umb Moźfcowatych, także na terenach celtyckich, potwierdzają zaś takie znaleziska, jak grdb z Salzburga (M, Heli 1966) i Zemunu-Gardośa (S. Ercegovlć 1961; J. Todororfć 1966, s, 79).

Ili

puszcza lnie 2 koliste wycięcia w brzegu — podobnie jak wylej wspomniana egzemplarze z Borovanu i Plevenu,

Rzadkimi znaleziskami są hełmy brązowe. Znamy tylko 2 egzemplarze, a to z grobu w Kazanl&ku (ryc. 11/7) i luźno znaleziony w Merdanja. Pierwszy z nich, odkryty wraz z mleczem dwusiecznym typu lateńskiego, potwierdza związek najpewniej obu egzemplarzy z omawianą grupą kulturową. Oba hełmy reprezentują zbliżone odmiany form italo-celtyc-kich. Hełm z Kazanldku przypomina najbardziej swym kształtem jeden z okazów z Montefortinoa to zarówno profilem dzwonu, posiadaniem na czubku niedużego guzka, jak i brakiem wyraźnie zaznaczonego daszka, co odróżnia nasz okaz od większości hełmów lateńskich^m. Cechą charakterystyczną hełmu z Kazanl&ku jest też brak zdobienia, poza swego rodzaju rozetkami bocznymi oraz profilowaniem części czołowej za pomocą 3 skośnych listewek. Zbliżone profilowanie wystąpiło także na okazie z Merdanja, a przypuszczalnie posiadał je również bardzo źle zachowany hełm żelazny z Holiare ***. Egzemplarz z Merdanja jest niestety niekompletny, co uniemożliwia odtworzenie niektórych elementów jego budowy. Jego dzwon posiada podobny profil jak hełm z Kazanlkku, jest on jednak smuklejszy i górą przechodzi płynnie w wysoką tuleję. Upodabnia go to nieco do hełmu z La Gorge-Meillet i pokrewnych mu okazów ^lt7t od których jednak różni się poważnie. Okaz nasz posiadał prawdopodobnie rodzaj krótkiego kołnierza oraz koliste boczne wypukłości w miejscu, gdzie na hełmie z Kazanlóku umieszczono rozetki boczne. Brak jest danych dla precyzyjnego datowania hełmów z Merdanja i Kazanl&ku. Miecz z tej ostatniej miejscowości pozwala umieścić je generalnie w ramach LT C-D i wiązać z wpływami celtyckimi we wschodnich Bałkanach.

WYPOSAŻENIE JEŹDZIECKIE

I NARZĘDZIA Z CMENTARZYSK TYPU PADEA-PANAGJUR8KJ KOLONII

Bardzo częste w inwentarzu grobów są przedmioty związane z wyposażeniem jeździeckim, szczególnie wędzidła żelazne. Z zespołów bezspornie należących do grupy Padea-Panagjurski Kolonii znamy 2 ich typy: z esowatymi wąsami i konstrukcji złożonej. Do tegoż czasu zalicza

^M J, Dćchelette 1927, ryc. 479/1.

2010/03/01 23:11

** Por. zwłaszcza zestawienia znalezisk hełmów lateńskich z pobliskich tera nów Jugosławii i Rumunii (J. TodororU 1999, s 72 a; k Rusu 1999; M. Rusu, O. Bandula 1970

B. Benadik 1957a, s. 91 ^m J. Dćchelette 1927, ryc.