14054 P1240332

44

tadilti w dorzecza Ht«l i Słupi. Wyznaczając# skraj zasięgu wschodniego znaleziska z Jedwabna (Ziania Chełmińska) 1 Worki* jmów (Pojezierze Mazurskie) letą zdecydowanie na uboczu. Główne koncentracje znajdują się nad środkową Hmlą, środkową i dolną Łabą oraz w Danii, rzadziej w Szwecji 1 Morwegii⁷³. Starsze zapinki płytowe uwala J. Kostrzewaki ca dobro importowane z zachodu⁷⁴. Podobnie ujmował on wcześni#j kwestię pochodzenia ich derywatu s V EB⁷⁵, s czasem dochodząc do przekonania, te aą to^ wytwory aiejseowe, powstałe w wyniku oddziaływań kultury nordyjakiej • twierdzenie® tya nalały się w pełni zgodzlŚ, wyjaśniając dodatkowo, iż mówiąc o wpływie oordyjsklm mamy na myśli zależność genetyczno-foraalną od starszych zapinek płytowych z IV EB.

Me nogą ujść nadto naszej uwagi zapożyczenia formalna wzięte z kręgu kultur pól popielnicowych (zachodni odłam kultury łużyckiej), manifestowane przez protony ptasie na zapince chłopowaklej. Za przejęciem stamtąd charakterystycznego detalu przemawiają liczne analogie z obszaru    grup

śląsko-witlkopolsklcb kultury łużyckiej (zapinki * tarczkami spiralnymi 1 szpilą o główce krzyż owa tej)⁷⁷.

Godzi się nadmienić, że w literaturze przedmiotu ugruntował się pogląd, udokuwntowany dokładniej przez B. Sprockhoffa, o przynależności zapinek płytowych z gładkimi tarczkami do bloku głównych form przewodnich schyłkowe) brązowej grupy dolnoodrzartsklej (Formenkreis an der unteren    Oder),

sięgającej na wschód malej więcej dorzeczy Parsęty 1 (My, a opierającej się od południa na tzw. garbie pomorskim⁷®. Wydzielenie wspomnianej grupy nie wytrzymało próby czasu, z czym zgadza się współczesna nauka polska i niemiecka, a o czyn szerzej traktujemy w innym miejscu.

Odmianę z ornanenten podkowia stya

Zapinki z ornamentem podkowlastya na górnej stronie tarczek reprezentują najoryginalniejszą, a zarazem najliczniejszą grupę zapinek płytowych z z len polskich (25 egzemplarzy z 17 skarbów i 1 stanowiska o nieokreślonym charakterze - zest. 23).

Tarczki mają kształt regularnie owalnych, płytkich miseczek, których brzegi obwiedzione są półplastyczaym zgrubieniem, gładkim względnie wzdłużnie żłobkowanym, wyjątkowo zmlemoukośnle kreskowanym (Warnowp) . Dystyn-ktywns, wyniesiona ponad powierzchnię kaloty dekoracja składa się z motywu

Śa5

o od stawowe go, tj. podkowy oraz elementów niekiedy jej    towarzyszących —

kółek koncentrycznych z zaznaczonymi środkami lub guzków. Motyw    podko-

Wieoty, zbudowany nn planie nie domkniętego owalu, z prosto uolętymi kort— onal. wypełnia prawie całą powierzchnię tarczki. Morfolorla motywu j#o>-

70

li wio wydzielenie trzech wariantów i

A-z pojedynczą podkową (najpopularniejszy)z m - samodzielną (Witkowo, Niedy sz. Kor lino, Stargard, Szczecin - Klęskowo, Blenice,    Dzwonowa,

Pazczelnlk); b - w towarzystwie Innych zdobin (Wamowo. Wierzchowo, Stargard, Będargowo, Blenice, Wlelgoszcz, Leśnica),

B - z podwójną podkową (Nledyaz, Reptowo. ogorzałe).

C - z wielokrotną podkową (Staw, Buks pląeio- 1 sicściokrotność).

Sprawą istotną jest występowanie wyżej wymienionych elementów towarzyszących tylko w ramach wariantu A. Oto konkretne przykłady rozwiązań:    kółka

koncentryczne z zaznaczonymi środkami (pięć), wypełniające podkową (Wierzchowo, Blenice, Będargowo, Leśnica, Wlelgoszcz), takież kółka 1 rząd drobnych guzków na zewnątrz podkowy (Stargard), albo pięć większych guzków wewnątrz podkowy (Waraowo). Obrys podków w wyszczególnionych wariantach pod

kreślają pojedyncze lub podwójne żeberka.

Kabłąk, łukowaty * profilu', w rzucie poziomym przybiera formę    naj

częściej aoczewkowatą, sporadycznie prostokątna. Jest gładki albo ornamentowany wzdłużnymi żeberkami, ujętymi przy końcówkach żeberkami    po

przecznymi. Zdarzają sir układy wyjątkowe, np• grupy żeberek poprzecznych (Staw, Stargard, Pszczelnlk. Wlelgoszcz), czasami dodatkowo z    motywem

leżącego krzyża w międzypolu (Stargard).

Przy jednej z końcówek kabłąka zamontowana jest szpila z obejmą, z główką pierścleniowatą (Staw, Nledysz, Korlino, Ogorzele, Reptowo, Stargard,

ftfyrockkoff 1932, tabl. 27 (■*!»)« 1937, a. 38, mapa 16* S c h u-b a r t s. 219, aapa 10| B a o 4 o u 1960, a. 74, ?5| 8 t r u v e 1079. s. 121, tabl. 62 Capa). •

^laitrsmki ^Iistrtnski ⁷⁴ ł MtMlIlkl

^lufraśikl t. II. tabl. 52n, 53*1.

1958, s. 77.

1958, a. 139.

1966, a. 64* 1972, s. 1<K>. 1955, •• 79* Iprackko

Blenice, Wlelgoszcz). Zapinka z Wierzchowa ma szpilę ze    zdegenerowaną

główka antenowa. Ograniczniki dla końców szpil, umiejscowione na krawędzi jednej z tarczek, mają kształt guzka lub kolca.

Zapinki z ornamentem nodkowlastym odznaczają się pokaźnymi rozmiarami • Ich całkowita długość waha się od 16,5 do 2U cm, przy czym    liczebnie

przeważają okazy długoćc 1 ponad 20 cm. Również średnice tarczek    są

proporcjonalnie większo niż w innych odmianach.

Uwagi natury technologicznej, poczynione przy omawianiu zapinek z gładkimi tarczkami, odnoszn się w poważnym zakresie i do pokrewnej im odmiany z ornamentyką podkowla*?tn. Odnotujmy więc tylko obecność wydzielających się morfologicznie spoin kabłąka 1 jednej tarczki w egzemplarzach z Nie— lysza, Korlina, Będargowo, tudzież kabłąka i obu tarczek w okazie z Witkowa. Wydaje si*-, że w przytoczonych przykładach mamy dc czynienia z    za

biegami reoerocyjnymi,dokonanymi w najbardziej podatnych na złamanie partiach zsnJnck. Oddzielną pozycję zajmuje ozdoba ze Stargardu.    gdzie

reperacja, prnwdcpoddbrie kilkakrotr , poi -■gała no dolaniu n«    krawędzi

f

f

1956, t.

223

^IpraekbeM

1931 b, s. 6 a.

Typo!«<;lm wa.nętrzna **oro«ana nu fiUaóyf Ikacji Sprockhoffa td93db.

*• 6* iy 6, t. I, s. ^15).