15367 skanuj00218 39

Weszła nowa osoba. — Informacja jasna, zdanie zamknięte. Chcąc coś dodać, musiałoby się zdanie przebudować, np. tak: Weszła przystojna i młoda nowa osoba. Poeta jednak tego nic robi; może nie chce kreślić, a może właśnie woli do tamtej, gotowej myśli dodać nowy rys: przystojna i młoda. Kosztuje go to tylko wstawienie przed nią przecinka.

Często tak się dzieje, że dopowiedzenie staje się wstawką:

85. Aż Saka, syna swego, postrzega w natłoku.

Mick. Tad.

A wstawkę, wiadomo, należy zamknąć przecinkiem.

c) Asyndetyzm (bezspójnikowość)

Najbardziej niesporną zasadą interpunkcyjną jest stosowanie przecinka wśród członów równorzędnych zestawionych asyndetycznie, tzn. bezspójnikowo, np.:

86.    Rogi, trąby, ligawki, bąki, gęśle, liry grajków miejscowych i wędrownych brzmią na wszystkie strony [...].

Dygas. Gody

87.    Będzie burza, w miasteczku sino, koguty pieją.

Tuwim Wiersze

Opinie autorów podręczników na ten temat są tak jednomyślne, a interpunkcja tu stosowana tak się wydaje sama przez się zrozumiała, że nawet nie odczuwa się potrzeby jej teoretycznego uzasadniania. U Szapiry znajdujemy tłumaczenie, że przecinek stosuje się tu dla wskazania granic między jednorodnymi członami, co jest ważne zwłaszcza wtedy, gdy człony te są rozwinięte¹. Przykładem takiej sytuacji może być wypowiedzenie:

88. Sala zabrzmiała okrzykami przerażenia, tupotem nóg ludzkich, brzękiem przewracanych naczyń, wyciem pachołków, rykiem niedźwiedzia [...].

Sienk. Krzyż.

R. Brittain pisze na ten temat, że przecinek między jednorodnymi członami stosuje się dla zastąpienia opuszczonego spójnika równorzędności: „The second situation in which the single comma is used occurs when a co-ordinating con-junction is omitted from a series of words or phrases in the same construction”².

d) Polisyndetyzm (wiełospójnikowość)

89.    Widzimy tę rączkę działającą z niezawodną precyzją [...] i w obu elekcjach, i w polityce zagranicznej króla Jana, i w szansach wyprawy wiedeńskiej.

Boy Mar.

90.    Nie pomogły ani autorytet, ani perswazja, ani siła.

Rudn. Stare

W tych dwu przykładach występuje polisyndetyzm, tj. powtórzenie spójnika (i, ani) przy każdym z wyliczonych członów. W myśl obowiązujących u nas zasad przed spójnikami tymi, poczynając od drugiego, umieszcza się przecinek. Interpunkcja ta nie cieszy się jednak tak stuprocentowym uznaniem jak interpunkcja zestawień bezspójnikowych. Miała ona swoich przeciwników. W r. 1936, w czasie obrad Komitetu Ortograficznego PAU, referenta kosztowała dużo trudu obrona tej interpunkcji przeciw projektowi jej skasowania (por. s. 15). Otóż na obronę tej interpunkcji należy przytoczyć przede wszystkim zdecydowane uznawanie jej przez przepisy interpunkcyjne rosyjskie i francuskie. Np.:

91.    Owsianikow razjezżał libo na biegowych dróżkach, libo w niebolszoj krasiwoj tieleż-kie s kożanym wierchom.

Szap. Osn.

92.    Fenelon reunissait a la fois et 1 ’esprit, et la science, et la douceur, et la vertu⁵⁷.

W pewnym zakresie interpunkcja ta ma też zastosowanie w językach czeskim i niemieckim:

93.    Ani listećek se nepohnul, ani hlasek se neozval.

Prav. ćesk. pr.

94.    Entweder bewegt sich die Erde um die Sonne, oder die Sonne urn die Erde.

Der Gr. Duden

Uzasadnieniem potrzeby tego rodzaju interpunkcji może być w pewnym sensie sam fakt jej istnienia: skoro ją stworzono, to widocznie była potrzebna. Widocznie odczuwano, że mimo zastosowania spójników człony zachowały swą odrębność. Skoro każdy człon miał własny spójnik, należący tylko do niego, spójniki te przestały łączyć; a nawet wprost przeciwnie: ich związanie wyłącznie z poszczególnymi członami jeszcze pogłębiło poczucie odrębności.

Na poparcie tego rozumowania można przytoczyć interpretację roli spójników powtórzonych, jaką daje Szapiro. Na wstępie zwraca on uwagę na przypadki, w których powtórzenie spójników ma za cel złączenie jednorodnych członów w jedną grupę ze względu na stosunek do tego człona zdania, któremu składniowo

^S7 P. L ar o u s s c, dz. cyt., s.145.

1

   A. B. S z a p i r o, dz. cyt., s. 226-227.

2

   R. B r i 11 a i n , dz. cyt., s. 14.