15585 PICT0002(1)

Na czym polega biblijny styl Ksiąg... ? Już sam tytuł wskazuje aluzję do Biblii (księgi - biblia). Autor używa biblijnego stylu -zdań o powtarzalnych członach, często rozpoczynających się od spójnika. Używa pouczających zwrotów: „zaprawdę powiadam wam", „pamiętajcie” itp. W Księgach. .. znajdują się, tak jak w Biblii, przypowieści (np. o chorej matce i lekarzach), istotą dzieła jest przecież pojęcie narodu wybranego i zapowiedź nadejścia nowych czasów. Mickiewicz używa stylu biblijnego nie tylko do dekoracji, pragnie podkreślić treści ideowe, wagę utworu, rangą „księgi świętej” oddziałać na odbiorcę.

Liryki lozańskie

Rok akademicki 1839/1840 spędził Mickiewicz w Szwajcarii, w Lozannie, jako profesor literatury łacińskiej. Okres ten zaowocował cyklem zwanym lirykami lozańskimi. Był to już okres „wieku męskiego” w życiu poety, czas zadumy nad własnym życiem, refleksji filozoficznych, prywatnych rozliczeń i podsumowań. Przykładem takiej właśnie liryki jest wiersz Polały się Izy... To utwór króciutki, zaledwie pięcia-wersowy, ujęty w klamrę wyznania poety: „polały się łzy me czyste, rzęsiste”. Każdy z trzech wewnętrznych wersów jest zwartą syntezą kolejnych etapów życia. Łzy płyną na dzieciństwo („sielskie, anielskie”), młodość („górną i durną”) i wiek męski („wiek klęski”). Wcwnątrzwcrso-we rymy całkowicie charakteryzują kolejne okresy życia - jesteśmy świadkami umieszczenia w wypowiedzi bardzo skrótowej ogromnego ładunku uczuć. Przedziały życia przestają być abstrakcją — każdy przedział otrzymał etykietkę, każdy uświęciła porcja łez. Po przeczytaniu tego utworu postać wieszcza staje się jakby mniej pomnikowa, obca - czytamy wyznanie człowieka, któremu nie ma czego zazdrościć! Próba oceny własnego życia nie wypada bowiem entuzjastycznie - jej symbolem są żal, gorycz i łza. Nastrój rozmyślań i stan ducha poety jest jednoznaczny - uderza natomiast tak silnie odbiorcę dzięki swojej konstrukcji - budowie lapidarnej, prostej, bezpośredniej, a zarazem bogatej w emocje. Co do ich rodzaju - nie ma co życzyć takiej refleksji w dojrzałym życiu nawet najgorszemu wrogowi.

Snuć miłość - to wspaniały liryk o miłości. Przypomina troszeczkę sonet — pierwszą część stanowi obrazowy opis tego uczucia, część druga to wniosek o wielkiej mocy miłości. Opis jest dynamiczny - poeta „rozmienia” czasownik „kochać” na doktad-

niejsze czynności wyrażone bezokolicznikami. Każdy z nich otrzymuje definicję - porównanie, które przeistacza uczucie (a więc rzecz ulotną) w materialny konkret. Oto kochać znaczy snuć miłość - jak... i tu widzimy nić jedwabną tworzoną przez jedwabnika:

•    lać ją z serca-wodę bijącą ze źródła,

•    rozwijać ją - złota blacha ze złotego ziarna,

•    puszczać w głąb - wiatr,

•    rozsypać po ziemi - siew zboża,

•    piastować - matka z dzieckiem na ręku.

Metafory poety charakteryzują się bogactwem ujęć: barwa, kruszec, ziarno, źródło symbolizują miłość, prowadzą także myśl odbiorcy ku wrażeniom zmysłowym, dotykalnym bardziej niż duchowym, platonicznym. A zatem jest to erotyk! Jakie są natomiast wnioski? Miłość daje potęgę, moc, która stopniowo wzrasta, staje się siłą przyrodzenia (natury), żywiołów, krzewienia (twórcza, dająca życie), siłą ludzką -lecz na tym nie koniec, miłość daje potęgę aniołów, a nawet moc Stwórcy - czyli boską, życiodajną. Czy ostateczna konkluzja nic brzmi jak bluźnierstwo? Nie - jest to przecież hołd złożony Bogu, któiy każe miłować, i jest to sugestia, że boski element w człowieku to właśnie miłość.

Nad wodą wielką i czystą - to wiersz o poezji. Wprawdzie pierwsze strofy (o opis krajobrazu - trzy „fotografie ze Szwajcarii”. Pierwsza - wielka woda (jezioro) - odbija czarne kształty okalających ją skał. Druga -pejzaż ten sam, lecz woda odbija niebo - czarne obłoki. Trzecia - obraz ożywia błysk piorunu i grom burzy - także odbite w wodzie. Krótka refleksja - piorun znikł, obłoki przepłynęły (nawet skały kiedyś skruszeją), a woda pozostaje niezmienna, czysta, chłodna - gotowa dalej odbijać obrazy. Wniosek? Dotyczy poezji i poety, który widzi siebie jako tę wodę, celu poezji upatruje w wiecznym trwaniu i w wiernym „odbijaniu” rzeczy tego świata, w którym każdy element ma swój cel i przeznaczenie, a w całej tej konstrukcji właśnie „zapis” - woda, poezja są wieczne. Zauważmy oryginalne cechy budowy wiersza. Rymy wykraczają poza zwrotki - są spoiwem wersów z różnych strof. Pierwsze trzy zwrotki rozpoczyna ten sam wers - nad wodą wielką i czystą (anafora). Każdy z kolejnych obrazów intensyfikuje ruch i akcję. Pierwszy jest zupełnie statyczny, drugi oddaje płynny ruch obłoków, trzeci błysk i grom - to szczyt dyna-mizacji, który uwydatnia spokój i statykę wody.

41