17299 P4160094

KOŚCIOŁY BAZYLIKOWE W MIASTACH ŚLĄSKICH 289

nie ewolucję naszego modelu architektonicznego, zachodzącą w wieku XIV, musimy również pamiętać o podanych na wstępie uwagach, iż istnieją w nim odstępstwa i modyfikacje uzależnione od rodowodu poszczególnych wykonawców. Można nawet suponować, iż mistrzowie wrocławscy, świdniccy, strzegomscy i jeleniogórscy doszli przed rokiem 1350, niezależnie od siebie, do wypracowania ostatecznego kształtu owego modelu.

Uznając pierwszeństwo mistrzów kościołów: św. Elżbiety we Wrocławiu i śś. Piotra i Pawła w Legnicy w uformowaniu modelu śląskiej fary miejskiej, musimy w pierwszym rzędzie ustalić ich rodowód artystyczny. Winniśmy również zadać sobie pytanie: czy „wynalazku” tego dokonano na Śląsku?

Wydaje się, iż droga dochodzenia do tej koncepcji nie wiodła -Jftjak to sądzili dotychczasowi badacze — od gotyckiego wzorca miejscowej świątyni cysterskiej ż XIII w. Brakuje bowiem pośrednich ogniw, aby połączyć w jeden łańcuch ewolucji tak odmienne koncepcje formalne, jakimi są, i jednej strony, trzynastowieczne kościoły szarych mnichów w Trzebnicy i Henrykowie, czy nawet echa tych założeń w chórze katedry wrocławskiej, a z drugiej strony — nasze bazyliki. Brak również przesłanek, aby udowodnić, że proces ciągłego upraszczania struktury architektonicznej wezesnogotyckiego modelu nadreńskiego lub burgundz-ko-eysterskiego —jpo realizowano w owych trzynastowiecznych budow^' lach klasztornych ^'4- mógł w konsekwencji doprowadzić do tych nietek-tonieznych, surowych, Lpostromańskich” wnętrz far śląskich/¹¹. Musimy również wykluczyć jako drogę dojścia do interesującej nas formy architektonicznej proces redukcji gotyckiego poklasycznego wzorca, jaki pojawił się na Śląsku jednorazowo w latach 1300 - 1350 w korpusie nawowym katedry (il. 18, 19). Nie ma także podstaw, by sądzić, iż nasze budowle są redukcją klasycznej formy gotyckiej,, której przykładem jest parę miejscowych budowli wzniesionych w 4 ćw. XIII i 1 ćw. XIV w. (kaplica św. Jadwigi w Trzebnicy, korpus nawowy kościoła joannickiego w Złotoryi, kapjica zamkowa w Raciborzu, tamtejszy kościół parafialny i dominikański, chór świątyni w Grodkowie, prezbiterium kościoła dominikańskiego we Wrocławiu ¹². Jak obce były śląskim mistrzom tego rodzaju formy architektoniczne, może świadczyć fakt poniechania rozpoczętej około 1300 r. w stylu półklasycznym budowy wrocławskiego kościoła św. Marii Magdaleny i przebudowania go — kasztem dużego wysiłku — na dzieło odpowiadające nowym, znamiennym dla połowy XIV w. gustom artystycznym¹⁸.

Spośród wcześniejszych budowli śląskich zwracają naszą uwagę tylko te zabytki, które wykazują recepcję wzorów architektury czeskiej i austriackiej. Mamy na myśli głównie kościoły cysterskie w Kamieńcu, 19 — Sztuka i ideologia, XIV w.