17321 Inga Iwasiów Gender dla średniozaawansowanych9

Wykład VIII: Płeć i historia

1. Nowy historyzm: dylematy poznawcze

Jedną z nadziei feminizmu jeszcze w latach osiemdziesiątych było „napisanie historii kobiet”, które świetnie dopełniało impuls nowohistoryczny ówczesnej humanistyki. Tak ten „nowy zwrot ku historii (historyjom)” - przybierający postać pluralną i lokalną, wypierający wielkie opowieści; zwrot znaczony nazwiskami Stephena Greenblatta, Louisa A. Montrose’a, Catherine Callagher, Waltera Benna Michaelsa - opisuje Teresa Walas:

Nowy historyzm (niezależnie od tego jak traktowany: jako praktyka badawcza - jak chce Greenblatt, czy jako jedna z teorii badań) wyrasta na przecięciu różnych kierunków, tendencji i, przeświadczeń właściwych dla lat osiemdziesiątych, a obejmowanych wspólną, choć wciąż niejasną nazwą poststrukturalizmu czy postmodernizmu. I jak większość kierunków i ten także kształtuje się w opozycji do „tradycji negatywnej”, wyznacza strefę poglądów świadomie akceptowanych oraz wikła się w sojusze nieuświadomione lub niechciane i posiada swoje „punkty wstydliwe ” (nieujawnione presupozycje, niewprowadzone do intelektualnego rachunku konkluzje, przemilczenia i przesunięcia), które z satysfakcją obnażą jego krytycy h

¹ T. Walas, Czy możliwa jest inna historia literatury?, Kraków 1993,

s. 50.

ISO

Nowy historyzm jest jedną z tych metodologii, które wśród uwarunkowań dyskursu niezmiennie wymieniają płeć, obok rasy, klasy, wierzeń, uplasowania na drabinie społecznej, partycypacji we władzy. Rekonstrukcja historii, dostępnej tylko we fragmentach, w „reprezentacjach reprezentacji”, jakimi są niezhierarchizowane ze względu na doniosłość artystyczną teksty, jest rekonstrukcją systemu władzy i opresji, mającą ambiwalentne warunki brzegowe, które zainteresują także genderystów. Z jednej strony, te lokalne opowieści, skrawki, głosy marginesu - wydobywają na powierzchnię system zależności, którego centralnym dysponentem jest zmienna dziejowo władza, rozumiana po Foucaultowsku. To wydobywanie odbywa się często przez tekst, za pośrednictwem pisma wspomnianego marginesu, tak więc przemówić może wewnątrzdziejowa opozycja, inność, niechciany suplement. Zawsze jednak głos fragmentu jest częścią szerszej perspektywy, która opiera się na grze tego, co centralne. Tak więc rekonstrukcja - nawet po śladach wykluczonego - zmierza do odsłonięcia „nieznanych historii” w historii umocowanej jako główna, dominująca opowieść. Nowy historyk jest więc - to drugi warunek brzegowy - interpretatorem zastanego układu, choć przyświeca mu często neomarksistowska nadzieja na zmianę.

Te same dylematy dotyczą feministycznego, genderowego his-toryzmu. Marginalizowana historia kobiet okazuje się suplementem do opowieści patriarchalnej. Płeć potraktowana jako klasa uciśniona nie może wyzwolić się ze struktury, która jest rusztowaniem jej mowy społecznej. Przeszłość dostarcza głównie dowodów niedoli lub też krzepiących przykładów „lokalnej doniosłości” pojedynczych osób, zdarzeń, fabuł, które tylko przy zastosowaniu kategorii romantycznej wyjątkowości mogą dodawać sił. Mają też aspekt praktyczny: przeszłość staje się „matką teraźniejszości”, która musi pragnąć zmiany. Pożytek z feministycznej narracji nowohistorycz-nej jest pożytkiem z przemyślenia „negatywnej tradycji”.

Oczywiście, można by zakwestionować ten punkt widzenia i upierać się, że kobiece narracje z przeszłości, zapomniane książki,

181