17666 IMGt86 (3)

aę w mo>4 pnKn^    £ pin«iiu i ._v—    ...<u

pcz^ąaa uw— lampa mowoki cywfeacyjnego

penetrujących ńowe szlaki w pogoni za tym rzadkim surowcem. Wschodniobaltyckjj czy jutlandzkie zasób)! bursztynu, poszukiwanego w święcie mykeńskim, otworzyły Północy drogę kontaktów z cywilizacyjnie bardziej zaawansowanym Południem Z rozwijających się kontaktów wymiennych korzyści czerpały wszystkie społeczności zamieszkująca strefę szlaków handlowych. Najważniejszą z tych korzyści był coraz szyb. say przepływ i wymiana informacji, kumulowanej zwłaszcza w ośrodkach o szczegół. n\m znaczeniu ekonomicznym i politycznym. Jest to jedna z głównych przyczyn ogrom, nego pm spieszenia tempa rozwoju cywilizacyjnego w epoce brązu. Wszak to wówczas ukształtowały się ostatecznie wszystkie klasyczne centra cywilizacyjne i polityczne Starego Świata, od Mezopotamii aż po Grecję [Brąz - technologia uzyskiwania i obróbki].

Mioty czasu - chronologia epoki brązu

Zjawiska cywilizacyjne epoki brązu przypadają na czasy, kiedy ludzkość wkroczyła na karty dziejów pisanych. Wynalezienie na terenie Mezopotamii czy w Egipcie sposo-bów powtarzalnego kodowania i zapisywania w materialnej postaci różnorodnych informacji, rozpoczęło w dziejach cych terenów i ich najbliższego otoczenia okres proto-historyczny i historyczny.

Dla terenów leżących poza zasięgiem bezpośredniego oddziaływania wysokich cywilizacji, czas historyczny jakby nie istnieje. Trzeba go dopiero odtwarzać (czy wręcz tworzyć) stosując różnorodne i ciągle niedoskonałe zabiegi. W takiej sytuacji znalazła się w epoce brązu ogromna większość terytoriów Europy i Azji, poza niewielkimi skrawkami obszarów egejskich i nieco później italskich, czy szerzej - strefy śródziemnomorskiej i Bliskiego Wschodu. Rzadko kiedy udaje się wykazać paralelność zjawisk uchwyconych w źródłach archeologicznych z wydarzeniami czy procesami datowanymi źródłami pisanymi i tą drogą określić (choćby w przybliżeniu) czas historyczny tych pierwszych. Próbuje się temu zaradzić ustalając metodami stratygraficznymi czy typologicznymi następstwo zjawisk grupowanych w dłuższe horyzonty czasowe, których ramy chronologiczne łatwiej wyznaczyć poszukując punktów stycznych z wydarzeniami I zjawiskami datowanymi historycznie. Taka ocena czasowa analizowanych zjawisk ma w większym stopniu charakter chronologii względnej, niż absolutnej.

ayatony daonotogiczne w mutacgi

Na podobnych zasadach stworzono jeszcze u schyłku XIX i w początkach XX wieku systemy chronologiczne, ułatwiające ocenę czasową zjawisk (i znalezisk) archeologicznych epoki brązu. Jednym z nich był system opracowany przez szwedzkiego aedmiogai hśstoiyka kultury Oskara Monteliusa (1843-1921), odzwierciedlający specyfikę rozwoju kulturowego Skandynawii. Jutlandii i północnych Niemiec. W 1885 roku podzteid on epokę brązu, zamkniętą w latach 1700-400 BC, na sześć okresów 0-VI Of-.B) z których pięć pierwszych liczyło po 200 lat, ostatni zaś, szósty - 300. Drugi z systemów, który także po dziś dzień zdominował sposób oceny chronologicznej zjawisk epoki t/rązu, Jest dziełem niemieckiego archeologa Paula Krineckego (1872-195)1, Oddaje on z kolei specyfikę zjawisk kulturowych epoki brązu i wczesnej epoki zeiaza terenów położonych w górnym dorzeczu Dunaju i Renu. W 1924 roku Rei-nccfce w obrębie łat 1800-1200 BC wydzielił cztery okresy epoki brązu (łśr): A- 1HOO-1500 BC, B-1300-1350 BC, C- I *50-1 300 BC i !>-1300-1200 BC; takżr cztery okresy epoki hakaadkfl (Hay 11Hg 1000 BC B-1000-700 BC, 0700-550 BC I I)-550-400 BC. Iłitftui; rtuęd#I rf*oka4 brązu i w« zr%r 14 epoką zrla/a wyznai za c ezura między okresu* fmHaBiHjC.tj daia700B< Mp tenbyi p6ŹJłk'j u'.i isl.my 1 1»un.l.y I iI- ⁴    (/wla-^z

</a przez I Ir iryit a/cheoioga Hermanna MO lir ra Karpę), co polegało glównil f$S yy/> ux// /sy/Airwirnuj pr/rz wprnwiul/rt ii*' tli Klatkowych laz w c»l" *fl*i^ł* '

.|_nyOłB*“*—    -----'

rrL-h się prześledzić powiązań między zespołami rozpatrywanych zjawisk, a świa-

H ^ódzjŁnnomorskim.

¹ ^ulania ostatnich kilkudziesięciu lat wykazały jednak, że ustalone schematycznie ._lirv chronologiczne nie odpowiadają rzeczywistym datom kalendarzowym, nie mają c waloru historycznego. Wskazują na to wyniki datowań uzyskanych metodą ra-i * wfppfl'^IC^ kalibracji, a także daty dendrochronologiczne. Okazało się np., że ' /ątek epoki brązu w Europie Środkowej należy datować między XXV a XXIII stule-_m BC, natomiast początki tzw. kultury halsztackiej, najstarszego ugrupowania wczes-_ _cpoki żelaza w Europie Środkowej, a dokładniej jej wczesnego stylu charaktery-cznego dla okresu HaC, datowane przez Reineckego na około 700 BC, na podsta-,_t. dat dendrochronologicznych należy przesunąć na 1. połowę VHI wieku BC. Z racji małej jeszcze liczby oznaczeń radiowęglowych (kalibrowanych) i dendrochrono-I ,^_cznych dla znalezisk i kultur epoki brązu w Europie, zjawiska te muszą być jednak „_n,iwiane w ramach bardzo szerokich cezur chronologicznych.

fsentrum wydarzeń - poczĄtki epoki brązu na terenach Europy r m/S9midafywan anatolijsko-bałkańskicb

(J źródeł kształtowania się cywilizacji wczesnobrązowej w Europie leżały oddziały-„ mia ze strefy anatolijskiej (drkumpontyjskiej) i egejskiej (wczesnohelladzkiej), prze-^jące ku północy przez tereny wschodnich i północnych Bałkanów. Zasadniczą rolę tym procesie odegrały środowiska kulcurowe z przełomu eneolitu i wczesnej epoki brązu rozwijające się w strefie pośredniej, cj. zespoły typu Ezero B - Mihalić, a także Bzetoyp, O z terenów dzisiejszej Bułgarii oraz północnobałkańskie ugrupowania kul-ttity Vućedol. Impulsy kulturowe, a także infiltracja grup ludnościowych z tego pierw-_ego regionu ptzenikających na północ od dolnego Dunaju na tereny Niziny Wołoskie), Olteni i Munteni oraz dalej - wzdłuż Aluty - do Siedmiogrodu, doprowadziły do ufumowania się na tych terenach ugrupowania określanego mianem kultury Glina [U-Schncckenberg. Na bazie tych oddziaływań ukształtował się też w tej strefie tzw. siedmiogrodzki ośrodek metalurgii brązowej. Ruchy migracyjne z południa, odbywane się na osi Wardar - Morawa i będące jednym z istotnych czynników genezy kultu-rvVućedol ujawniły się ponownie na późnym etapie jej rozwoju. Migracje ludności ze strefy’ anatolijsko-egejskiej, wypieranej z kolei przez najeźdźców kaukaskich niszczą-h ośrodki na terenie Anatolii i Bałkanów - zdaniem niektórych badaczy - obok uYch, silnych prądów kulturowych uruchomiły proces kształtowania się na Nizinie Węgierskiej całego horyzontu młodszych, tzw. postvućedolskich ugrupowań kulturo-ch, fl ślad za ekspansywmością środowiska vućedolskiego, która wcześniej doprowadzili do rozprzestrzenienia się tego ugrupowania na tereny połudmowo-wschod-ratj Transd.uiubti (zespoły typu Zók-Varhegy), kultury posnućedolskie objęły stop-mowo obszary położone bardziej ku połnocy, dokonując w nm środowisku zasadnt-icgb przełomu cywilizacyjnego. Ośrodki metalurgiczne powstające na tvch obsrali h nawiązywały z kolei do metalurgu yućedolskiej.

Rozwijające się do tego momenm w strefie karpacko-dimajskiej eneolityczne ugru-».uua późno- i epibadeńskie, zostały również w tym czasie objęte oddziaływaniami ^v arony innych środowisk etnicznych i kulturowych. U schyłku IV tysiąclecia BC we Niziny Węgierskiej pojawiły się zespoły kurhanów _• pochówkami i) pywtnymt ochrą, typowe dla wschodnioeuropejskich obszarów stepowych, Bd to ą*w«e efekt przemieszczenia się ze wschodu grup ludności teptezentuiącwh siwlo-''kz Kępowych nomadów, żyjących z p,isterskicj hodowli zwierząt, w mu m m koni (Hpltlztalnnyania się horyzontu ugrupowań postwćedolskich prz\ padła też