201505284640

__^MW^l/y ^c"^tfnc»^ł» ¹¹ CK/.y»lc»»in. Hvz ,l»_Kmutu wArńU powieki...    201

*•    "^U "V ⁿ°7^{Ch WyrobóW} ^‘^nych. i mogliimy ..ę przesycić

^,,lm‘_f' ^{V ,C}    zdaniem .prawy , uczuć i my Al i człowieka pospohie-

r 7 ^dr°* ^k,ÓrCU° ^dwic «*** ^ycia są nam /Iryte Mc

7 H,    z ‘ h ^Cf ^,Cka ^^jmmvnć '"«*• co W uczuciu głębokim dramat

c,dy widzu, dostrzegą , tu dramatu, czynu wewnętrznego i nie jednej perypetii-.

Kiedy się dobrze wsłuchać w obie wypowiedzi, można odnieść wrażenie, że » ^{,cn ,cw,c/} P^{oc nv}yci! pomysł Kraszewskiego i wyciągając wnioski z połknięć artystycznych poprzednika (podobnie było z Krzyżakami), stworzył udoskonaloną wersję oryginalnego zamysłu literackiego

Wracając do podobieństw tcmatyczno-problemowych, trzeba przyznać,

*e Juliusz bohater Pamiętników nieznajomego i Płoszowski - bohater Ucz dogmatu ujawniają wyraźne pokrewieństwo filozoficzno-psychologicz-nc. Cechuje ich bowiem podobna skłonność do samoanalizy, interesuje podobny zestaw pytań dotyczących stosunku człowieka do wszechświata, gnębią podobne kwestie teoriopoznawczc i metafizyczne²⁰.

Opłaca się także zwrócić uwagę na uwikłanie Juliusza w związki uczu-ciowo-crotyczne z. czterema kobietami. Przy czym w utworze Kraszewskiego jest tak, że w idealny - zdawałoby się - układ między kobietą i mężczyzną próbuje wtargnąć „ta trzecia”. Motyw ów zastanawia swoją powtarzalnością. Wskazuje chyba na zasadniczą niemożność osiągnięcia pełni W związku z jedną kobietą. Ta druga zawsze jest dopełnieniem, np. Emma — pierwiastkiem diabelskim przy anielskiej Marylce; Iza — intelektualnym i wyrafinowanym przy prozaicznej parafiance Cesi. Coś z tego zostało u Sienkiewicza. Demonicznej, wyrafinowanej, „pogańskiej” Laurze przeciwstawia on anielsko-sielską, „chrześcijańską” Anielkę, która wydaje się duchową siostrą Cesi z Pamiętników nieznajomego.

Naprawdę warto poddać te powieści szczegółowym porównaniom, śledząc w obu np. funkcję muzyki czy też wykorzystanie motywu burzy, który Kraszewski wprowadza prawdopodobnie za Goethem, aby obserwować reakcje dwu kobiet: prostolinijnej jak Lotta Cesi i wyrafinowanej Izy. Ten motyw odnajdujemy przecież u Sienkiewicza dwukrotnie. Podobieństwa, które tu tylko sygnalizuję, bo dałoby się ich wskazać więcej, wynikajątakże

¹⁹    J.J. Kraszewski, Pamiętniki nieznajomego, t. II, Wilno 1854, s. 204.

²⁰    Specyficzne ufilozoficznienic powieści z przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, na które zwraca uwagę H. Markiewicz w cytowanym artykule o bezdogmatowcach i mclancholikach, ma swój odpowiednik w powieści krajowej z lat czterdziestych. Patrz np. K. Wyka, Pokolenia literackie, przedmową poprzedził H. Markiewicz, Kraków 1977 (szczególnie rozdz. Filozoficzność drugich romantyków, s. 255-261).