21976 Image (55)

Iti ♦ Ol (IA hAWIDOWKZ-CllYMKOWSKA

Icligcncpi czy cechy osobowości¹) oraz analizę procesów mentalnych do owej

decyzji prowadzących.

Szczególnie interesująca jest literatura przedmiotu poświęcona tym ostatnim zaangażowanym w decyzje lekturowe procesom psychologicznym. Ogniskuje się ona w znacznej mierze wokół konstrukcji odpowiednich narzędzi do ich badania, co sprzyja klaryfikacji pojęć i porządkowaniu pola badawczego (a w tym przypadku łatwo wskazać ogromną liczbę możliwych do uwzględniania czynników, trudniej określić ich wartość oraz zachodzące między nimi zależności). W ramach pracy nad kwestionariuszami motywacji czytelniczych uważnie definiuje się rozmaite zjawiska mentalne (tak aby nie mieszać bezrefleksyjnie emocji, postaw, celów, zainteresowań etc.)² oraz sprawdza się (analizując odpowiedzi badanych), które spośród wielu uwzględnionych przez uczonego czynników rzeczywiście odnoszą się do odrębnych procesów psychologicznych, a które wydają się opisywać w istocie jeden mechanizm³. Łączy się wreszcie te czynniki w większe i konfiguracje i wpisuje w ramy szerszych konstruktów teoretycznych - zwłaszcza teorii motywacji oraz modeli zachowań celowych⁴.

Praca ta nie zaowocowała do tej pory uzgodnieniem jednego zestawu mechanizmów psychologicznych, składających się na decyzję o podjęciu lektury. Można jednak wyróżnić kilka takich, które uwzględnia większość zajmujących się tym tematem uczonych. Warte omówienia (wraz z informacją o ich wpływie na faktyczne decyzje czytelnicze) wydają mi się trzy ich rodzaje.

Pierwszy i najbardziej oczywisty z nich łączy się z celowością czytania - ocze- j kiwaniem w związku z nim określonych korzyści. Opisując cele, z jakimi przystępujemy do lektury, dzieli się je zwykle ze względu na stopień autoteliczności, I wiążąc je na przykład z motywacją wewnętrzną versus zewnętrzną⁵, nastawieniem na uczenie się versus na ego⁶, hedonistycznymi versus pragmatycznymi aspekta-

¹    N.S. Schutte, J.B. Malouff, University student readingpreferences in relation to the bigfive ' personality dimensions, „Reading Psychology” 25, 2004, s. 273-295, o inteligencji - s. 274.

²    Problem niejasności terminologicznych w tej dziedzinie omawiają na przykład J.T. Gurthie,

A. Wigfield, Engagement and Motivation in Reading, Handbook of Reading Research, t. 3, red. M.L. Kamil et al., London 2002, s. 405.

Na przykład N.S. Schutte, J.B. MaloufT, Dimensions of reading motivation development of an Adult Reading Motivation Scalę, „Reading Psychology” 28,2007, s. 469^189; M.J.W. Stokmans, Reading attitude and its effect on leisure time reading, „Poetics” 26, 1999, s. 245-261.

⁴ Teoria motywacji zob. na przykład J.T. Gurthie, A. Wigfield, op. cit., s. 405 409; model zachowań celowych zob. M.J.W. Stokmans, op. cit.; E. van Schooten, K. de Glopper, The relation be twe en attitude toward reading adolescent literaturę and literary reading beharior, „Poctics” 30, 2002, s. 169 194.    I

^s J.T. Gurthie, A. Wigfield, op. cit., s. 403 424; A. Wigfield, J.T. (iurlhie, Relations ofchild-rens mo(ivafion for reading to the amount and breadth of their reading..loumal ol Iducutional Psychology” 89, 1997, s. 420 432, u zwłaszcza s. 421.

^u W odniesieniu do szerzej rozumianego procesu uc/emii są opi nii* n < Aiucn, < hissmoms:

(toal, struetures and student motlvation, „Journal oI Eduuilinunl Iy« holuuy I IM9.\ s 261

mi |•• • .1 .iwy wobec czytania⁷. Te pierwsze związane są z osiąganiem satysfakcji nul vi li się w kontakcie z tekstem - nagrodąjest tu sam w sobie wysiłek inte-lt i in liny czy doświadczenie emocjonalne. W przypadku drugiego typu motywacji Im m iiidczcnia lekturowe stanowią drogę do osiągnięcia celu sytuującego się poza mim |h /y czym może chodzić o zyski różnego rodzaju - materialne, praktyczne, lm 1.1 nc Wyniki badań wskazują, że oba typy motywacji pozwalają w pewnym i mj • 11 u i przewidywać częstość podejmowania lektury, przy czym motywacja wc-• ». u iu na ogół działa mocniej niż zewnętrzna⁸, ma podstawowe znaczenie dla , iniiiji w czasie wolnym⁹, wiąże się z lepszym przetwarzaniem tekstów¹⁰. Mo-i >\ n« |.i zewnętrzna liczy się głównie w wypadku czytania z obowiązku¹¹. Intere-11. ,i jcsl kwestia wzajemnej relacji między tymi dwiema siłami motywacyjnymi, - \ misi btidań pozostają tu jednak niekonkluzywne. Można wskazać zarówno do-m.I\ n,i to, że oba typy motywacji wspierają się nawzajem (podejmując pewną hi w ność z przymusu, można w niej zasmakować, zewnętrzna nagroda może też imId zymywać zaangażowanie w momentach trudnych), jak i na to, że wzbudzenie iM.iivw.icji zewnętrznej osłabia wewnętrzną (nagradzanie określonej aktywności junwu, że przestajemy ją podejmować spontanicznie, bez nagrody)¹².

Dmgi typ czynników motywacyjnych, uwzględniany przez znaczną liczbę

.....łych, wiąże się nie tyle z konkretnymi celami, jakie badani chcą osiągnąć

- / lekturę, ile ich przekonaniami na jej temat - przypisywaniem jej mniejszej h.i. większej wartości. Płaszczyzną odniesienia tych przekonań mogą być czynniki lększej mierze zewnętrzne, jak normy społeczne (na przykład uwcwnęlrznio m i mmi ma rozumiana jako subiektywne postrzeganie wymagań społecznych¹') lub u w nęlrzne, jak tożsamość (charakteryzowanie siebie jako czytelnika, postrzega • u. in czy tania jako ważnej i sensotwórczej części życia)¹⁴. To, jak bardzo wartości i ' v pisane czytaniu wpływają na częstość podejmowania lektury, wydaje się znów il< żcć od tego, czy ich punkt odniesienia do niej jest wewnętrzny czy zewnętrzny. W pi zy woływanych badaniach czytanie jako element tożsamości wiąże się z czaili poświęcanym tej czynności, norma subiektywna - niekoniecznie.

Pozostaje jeszcze modelowanie motywacji do lektury przez czynnik, który MiM/na określić jako samoocenę czytelniczą - ocenę przez badanego poziomu

M.J.W. Stokmans, op. cit.

^K A. Wigfield, J.T. Gurthie, op. cit., s. 426.

' N.S. Schutte, J.B. MaloufT, Dimensions of reading..., s. 480 481; Ch. Clark, K. Rum-luild. Reading Jor Pleasure. A Research Overview, National Literacy Trust, Novcniber 2006, s. 19, liiip://www.nationalliteracytrust.nct/Rescarch. O czytaniu w czasie wolnym w świetle różnych ba-• litu pisała także Zofia Zasacka, Dlaczego czytamy powieści kilka implikacji dla badaczy czytania dlii przyjemności, „Przegląd I lumanistyczny” 2009, z. 3, s. 81 93.

¹⁰    Ch. Clark, K. Rumbold, op. eit.,s. 18,19.

¹¹    N.S. Schutte, J.IT MaloufT, Dimensions of reading.,,, s. -180 181

¹²    Sprawę tę omawiają Ch. Clark, K. Rumbold, op. cit, n |9 21

¹¹ li. vun Sohooten, K. de Glopper, op, cit,, s. 169 194.

¹¹ N.S. Schutte. J.B. MitloulT, Dimensions ofwadinu . n 469 4mu