24681 P1190736

17

16

l raczej suchego, Klimt tn sprzyjał penetracji ludów paaterskich i ro lal osy oh ku północy. ¥ wyniku jednak rabunkowej gospodarki ©alowie-ka związanej s wypaleniskową gospodarką rolną nastąpić a lalo na nic których taranach znaczne wy las lśni a, a następnie stopniowo wyjałowię-Bis taranów uprawny oh, która po porzuceniu ich przez osiowi oka pokryły alf roślinnością trawiastą, bądź tai na północy wrzoeowiskami.

Okala połowy Z tysiąeloota p.n.a. nastąpić miała stopniowa zmiana kliaato, saisrzająca ku chłodniejszemu % wilgotniejszemu optimum kllsatu sabotlsntyokiogo. Przemiany klimatyosna, które zresztą nie ■ostały josacza w pełni prześledzona na całym terytorium europejskim, spowodowały niewątpliwie pewno zmiany w środowisku i w warunkach żyda społeczności ludzkich. Zmiany to zapewne otaly sif bardziej odczuwalne na peryferiach ekumezty, jak też na pograniczach poszczególnych stref ekologicznych. Ble należy chyba jednak przeceniać znaoze-aia przemień klina ty czaj oh dla ‘ całokształtu rozwoju kultury europejskiej w epoce brąsu i we wosesnej epooe żelaza.

S. OBRÓBKI METALU

Epoka brązu na terenie Europy charakteryzuje sif stopniowym upow-siechnisniss użytkowanie ustali, zwłaszcza brąsu /stop zawierający około 90* siedzi i 10* oyny. Spotyka elf także i inne odmiany brązu e różnych proporcjach obu ueeednlozyoh składników, a także zawierające deaieeskę lanych aetali a.in. arsenu, antymonu ozy cynka w stopie/. TmJomiń produkcji brązu wprowadzono na teren Europy z Bliskiego Wschodu, gdzie oniejftaość tf oponowano w ciągu 5 1 * tysiąoleoia p.n.e. Obok respeweeenhn leją oych sif wyrobów brązowy oh, stopniowo przy-jfła sif oaisjftńeść przetapiania miedzi a odpowiednimi dodatkami ,i swiąaoas • tya odlewni o two, i także roapoozfto eksploatować początkowe powierzchniowe, z później metodami gćmiozymi odkryte złoża rud aetali 1 pedjfto wytęp ustala z rudy.

Be terenie Barepy złoże rud Bledsi wy stąpają w lioznyoh miejsoach. lie wszystkie jednak były dostępne za porno oą metod wydobywczy oh sto-s cwanych w speee brązu. Baj większe znaocenis dla środkowej Europy w epoce brązu ulały złoże rad miedzi aa terenie Siedmiogrodu, w środkowej Słowacji, ze wadeżUch 1 zachodni nb lipach, w paśmie Rade** i w środkowych Btceeeeeh. ¥ zachodniej Europie na pierwszy plan wysunęły się bogate złoża aa Półwyspie Iberyjskim, w Irlandii 1 we wschodnisj JagUl. BztoaŁast dis wsehodaiej połaci Europy duże znaczenie miały złoża kMhsskle, a także występujące w paśmie Uralu. Mniej liczne były złoże ryzy znane z pasma Rudaw w Czechach, z terenu Półwyspu Iberyjskiego, Pianej! 1 Wysp Brytyjskich /mapa i/.

Złoża rud motali, zwlasmoss miedzi, eksploatowano metodą górniczą. V środkowej Europie znane są kopalnie rud metali w Hit terb erg na teranie Alp austrlaoklch. Początkowo pozyskiwano rudf występującą powierzchniowo w naturalny oh wychodniach złoża. Bas tąpnie postępowano za złożem w głąb s bo o za górskiego, drążąo głębokie korytarze. Caliznę skalną kruszono za pomocą ognia i wody. Y powstałe w wynika różnlo temperatury spękanie wbijano kliny, a następnie rozbijane bryły skalne brązowymi kilofami i miotani kamiennymi. Urobek wynoszono na powierzohnię 1 poddawano wytopowi w pobliżu kopalni. Rudę ąrusBono , mielono na żarnach, wyprażano 1 mieszano z węglem drzewnym wypa lonym w nlelerzaoh. Następnie dokonywano wytopu w ziemny oh plecach dymarkowyoh. Ze względu na to, że miedź topi alę w temperaturze 1063°, musiano w pro o ssie wytopu uzyskiwać temperaturę wyższą o 100 do 300° • Ostatecznym produktem były plackowa te bryły miedzi oozyososone przez przekucie od wtrąoeń żużle. Stanowiły ona już przedmiot handlu. Wytopioną miedź przetapiano z domieszką innego metalu, przeważnie oyny, i uzyskiwano brąz - etop oznaosająoy się znaczną twardością, a Jednocześnie łatwo poddający etę obróbce plastycznej. Brąz topiono w tyglach gliniany oh w ogniu paleniska, w którym temperaturę podnoszono dzięki zastosowaniu sztucznego dmuchu. Pożądane wyroby odlewano w odpowiednio przy gotowany oh formach, najczęściej kamiennych lub glinianych. Wyróżniamy formy Janowe, do płaskioh odlewów, formy nawałowe lub skrzyniowe składające elf z dwóch lob kilku części orzą formy niszczejące, wykonane z gliny 1 przeznaczone tylko do Jednorazowego użytku. Obok odlewanie znano plastyczną obróbkę przez knota, z także wyciąganie druta.

Obok miedzi i oyny - głównych składników brązu, eksploatowane także złoto znajdowane najozęśolej w piaskach aluwialnyóh nad górną Cisą ozy w Siedmiogrodzie, na Bs łkana oh, w Alpach, w Rudawaoh, nad Renem, we Pranojl, a zwłaszcza na terenie Półwyspu Iberyjskiego*w Irlandii 1 w Walii. Poświadczona w materiale archeologicznym Jest także eksploatacja rud srebra /głównie na terenie Hiszpanii/ i ołowiu /n.lm. na terenie Polski, na po grani ozu górnośląsko-nz lopolskin/. Metale te Jednak miały znacznie mniejsze znaozenie.

3. SYSTEMY CHRONOLOGICZNE

Wewnętrzny podział epoki brązu i wosesnej epoki żelaza został ustalony na podstawie zaobserwowanych zmian w rozwoju szeregu wyrobów metalowych oraz następstwa po szczególny oh prądów kulturowy oh /atyltstyoa-nyoh/ ogamiająoych znaczne połacie Europy. Uzyskano w ten sposób pod-