28736 P1030253

kształtowanym przez potężne siły gospodarcze i ich przedstawi, cieli" (2001: 1). Obejmuje to „robienie miejsca lub tworzenj_e przestrzeni dla działania w sytuacji różnego rodzaju ograniczeń» (2001: 139). W swoim badaniu dotyczącym tego, „jak ludzie bied.

ni przystosowują się do biedy w kapitalizmie”, wyróżnia on trzy formy radzenia sobie: „pomnażanie zasobów, minimalizację wy. datków oraz zarządzanie stresem” (2001: 65). Tutaj skupimy się na potencjale sprawczym obejmującym, po pierwsze, zarządzanie istniejącymi zasobami, a po drugie, pomnażanie tych zasobów. Zarówno jedno, jak i drugie, może zwiększać stres, którym następnie trzeba zarządzać. Gilliat zauważa, że

„wielu spośród ludzi biednych umie gospodarować swoją biedą. Są zaradni i używają swoich pieniędzy oraz czasu w sposób niezwykle pragmatyczny. Starannie planują zakupy gospodarstwa domowego i są bezwzględni, jeśli chodzi o wydatki, bezlitośnie je obcinając, aby nie popaść w długi. Ustalają sobie priorytety i eliminują wydatki na luksusy [...] Mimo takich osiągnięć,co jest zrozumiałe, określają takie działanie jako poświęcanie się oraz bezpardonową walkę” (2001: 99).

Do podobnych wniosków można dojść, przeglądając brytyjskie badania dotyczące zarządzania przez ludzi „biednych” posiadanymi przez nich niewielkimi dochodami: „ogólnie rzecz ujmując, »biedni« gospodarują swoimi finansami z troską, umiejętnie i pomysłowo. Nie ma dowodów na to, iż istnieją dwa typy rodzin biednych — te, które potrafią sobie radzić, oraz te, które tego nie potrafią” (Vaitilingam, 2002: 4). David McCrone twierdzi jednak, iż można wyróżnić tych, którzy „nie są planistami” i „wiążą koniec z końcem” żyjąc z dnia na dzień, oraz „planistów”, którzy „radzą sobie” poprzez stosowanie długoterminowych strategii. Podkreśla on, że rozróżnienie to stanowi „bardzo cienką linię” i nie jest kwestią kompetencji, albowiem „wiązanie końca z końcem” obejmuje niektóre zawiłe i wysoce kompetentne algorytmy działania” (1994: 80, 70). Co więcej, sam wysiłek związany z wiązaniem końca z końcem może sprawić, że trudno będzie myśleć czy działać strategicznie (Chamberlayne i Eustin, 1999).

Mimo tego rozróżnienia większość literatury na temat ubóstwa, tak na Północy, jak i na Południu globu, opisiye codzienne radzenie sobie jako „strategie” — zarówno ogólne strategie nastawione na „przetrwanie” czy „związane z utrzymaniem się”, jak i - w przypadku Północy — bardziej szczegółowe „strategie budżetowe”. Używa się tam terminu strategia, uznając, iż potencjał sprawczy jest swego rodzaju „skrótowym określeniem serii wyborów ograniczonych, w mniejszym lub większym stopniu, przez okoliczności makroekonomiczne, kontekst społeczny, kulturowe oraz ideologiczne oczekiwania, a także przez dostęp do zasobów” (Rakodi, 2002: 8). Strategie mogą być bardziej im-plicytne aniżeli wyartykułowane i niekoniecznie są do końca skuteczne (Jordan i in., 1992; Dewilde, 2003). Najczęstsze przymiotniki, jakich się używa, mówiąc o nich, to: „złożone”, „innowacyjne”, „wyrafinowane” (Middleton i Walker, 1994: 149; Chambers, 1997, 164-5; UNDR 1997: 61). Obserwacja Vincenta dotycząca biedy z początku XX wieku jako stanowiącej „pewną praktykę” jest nadal aktualna:

„Nawet osoby w największymi stopniu pozbawione nadziei stosowały wyszukane strategie przetrwania, na które składają się złożone aspiracje normatywne oraz materialne, obejmujące skomplikowane negocjacje z szeroką gamą jednostek, a także instytucji. Zawsze — im mniej zasobów, tym więcej refleksji oraz energii trzeba poświęcić, aby je wykorzystać” (1991: vii).

Współczesne brytyjskie badanie ujawnia różnorodność tych strategii, pokaziyąc, iż ludzie dostosowują się do konkretnych okoliczności i ograniczeń strukturalnych (Middleton, 2002; McKendrick i in., 2003b). Jednakże żadna z tych dwóch głównych strategii - „manipulowanie rachunkami oraz zadłużeniem” lub „ostra kontrola pieniędzy oraz zaniechanie wydatków” — nie daje „pożądanego efektu” w obliczu „wyboru Hobsona’” między

" „Wybór Hobsona” to sytuacja braku jakiegokolwiek wyboru, ponieważ możliwe jest tylko jedno działanie lub jeden wynik. Wyrażenie to pochodzi od nazwiska Thomasa Hobsona, XVII-wiecznego angielskiego handlarza końmi, który wynajmując klientowi konia, nie dawał mu żadnego wyboru (przyp. tłum.).

165