31233 skanuj0013 (67)

m

i

i

duszy widza, ustaje kontakt, niknie zrozumienie i zainteresowanie. Widz skłonny jest uważać za możliwe najśmielsze duchowe egzaltacje. Jednak aby uznał akcję za “możliwą”, w jego wyłącznie wyobraźni istnieć musi przekonanie, że człowiek może się w ogóle tak zachować. Jeżeli zgodności takiej nie ma, film traktowany jest jako niezdolne do zasymilowania ciało obce, a tym samym pozostaje bez znaczenia dla publiczności.

Oto i szansa dla filmu absolutnego. Neguje on całkowicie możliwość zestawiania elementów formalnych, “nośników akcji” w filmie z publicznością na widowni. Zjawisko naturalne zostaje zneutralizowane, a wszystkie uczucia towarzyszące obrazowi — ujawnione. Linia i płaszczyzna funkcjonują jako komponenty przestrzeni — kiedy pojawia się zjawisko naturalne, jest ono elementem przestrzeni, jego duchowa wartość użytkowa pozostaje zupełnie bez znaczenia. Talerz nie jest przedmiotem, z którego się je, lecz okrągłym, płasko wydrążonym plasterkiem, który w przestrzeni zachowuje się w najdziwniejszy sposób. Jego wartość użytkowa nas nic interesuje. Staje się jasne, iż proces transformacji w sferę “rozumienia” wymaga nadzwyczajnej aktywności widza, jakkolwiek uwidoczniają się jedynie bardzo elementarne siły. A wraz z tym i wszelkie następstwa.

Bo łatwy odbiór, nic wymagające wysiłku podporządkowanie się światu wyobraźni widza stanowią nie tylko rygorystyczne przesłanki filmu urzeczywistniające jego funkcję biologiczną. Stanowią także warunki towarowej formy filmu, pozwalającej na jego rozpowszechnienie, odpowiednio do jego funkcji fizjologicznej. I dlatego film jest przemysłem i poza przemysłem nie istnieje.

Z punktu widzenia filmu jako towaru, ekspresjonizm zepchnięty zostaje na margines. Rozważanie to ma charakter czysto rachunkowy. Mówiąc schematycznie, produkt nic może kosztować więcej niż normalnie (pomnożony przez zysk) daje dochodu. Musi istnieć co najmniej możliwość osiągnięcia zbytu w takim zakresie. Ta dolna granica liczby konsumentów wynosi w Niemczech dziesięć milionów, za granicą odpowiednio więcej. To, co nie znajduje uznania u tej masy, jest szkodliwe dla niemieckiego przemysłu filmowego, ponieważ uszczupla jego kapitał. Film dociera w Niemczech od metropolii do najmniejszej wsi. Jakkolwiek zróżnicowanie intelektualne spowodowane przez zawód i wykształcenie jest bardzo duże, istnieje pewna duchowa jedność, stanowiąca dla filmu wystarczającą instancję. Różnice te nie istnieją w rozważaniach handlowych —jedynie to, co odpowiada ogólnym stałym normom gwarantuje rentowność, a przez to i dalsze życie filmu.

Na tyle, na ile film cksprcsjonislyczuy podporządkowuje sio tym Wymaganiom, istnieć będzie dla niego, mówiąc z czysto przemysłowego punktu widzenia, szansa. Im wierniejszy będzie jednak swym założeniom, im konsekwentniej dążyć będzie do swoistego kształtowania rzeczywistości, tym bardziej oddali się od rzeczywistości przemysłowej. Można jedynie uwzględnić jeszcze opinię, iż film ckspresjonistyczny zdolny jest dzięki swym cechom działać zapładniająco, stworzyć dla przemysłu filmowego nowe możliwości, co z kolei wyjdzie na dobre ogółowi. Jest jednak zrozumiale samo przez się, iż wyjątkowy charakter tego zjawiska istnieje tylko w rozważaniach i że będzie tu chodziło zawsze o rzadkie, pojedyncze przypadki.

Przełożył Andrzej Gwóźdź

92