31986 SNC03710

I! I l<liiil.il I '//iiiiIH Hlrnolu

j.    Zlt/ tNIł jlllt|/IS/^A *'/ I '//tl klftlrWI    fllo/f I j f/bjffLtjr 1

_Ul,, ₍₍n    Jllwal li/iHn )i n/i /> dudac_: ze lllUiliy /(ił myśli fi/yt/ny t(_a„ '

iii>»łii( * uf ł> /*‘i /ll-f |i‘ w/u-j j* j < u ł, /wifi/un^j / określonym ohwuręrfl no- 1

»i»i«iłtfii kuli /wwatwj, aliffi i> ż p«/|iiji|f.y /Ki'l > «li( '/U niiii Utyłby w „klimat gii)t_)lj|_ I

iiv 1 Iłimifff ualy*łp zny /'i/ffiiw.miy /t iii fJiififWififi |f'fj* * li ii*lijif.*)( dii. (.ly.fyi_/ljtl iłu i*u iu kiiiłiii* , bowiem tuiytiyla /.ijuiiiji- bję zjawiskami masowymi, /hiuiami kió-n i f, i K111 j i ■ i iiluii iowo, |iimiijiiji|i indywidualne elementy owych zbiorowości. Tc „intjy. »i.li>.i (ii iłiwiliiwc |iivumijflj||ce siany almoslery, imwa/echnic nazywane pogodą.

1'ojęcit! kliimif juk inne pojęcia ogólne powślnjc w procesie abstrahowania, ij. wyhjitnmiH i iklrywniiiti¹¹ (|uc iiIkiiiiIh’IV odrywać) pewnych aspektów badanego ohieklil (iii almosfory) i tworzenia z nich ainnml/irinego iworu myślowego. Od naszej niski ni ii. issiii/eli i sk pess nyin sensie mulycji lo/wn/uń o warunkach atmosferycznych zależy sens i zakres znaczeniowy pojęcia klimat. Nie bez znaczenia jest też intuicja, ko-i/ysl.ijifCii iii ni z funkcjonującego ss języku potocznego i /urazem metaforycznego zna-v ze hm legii khisk a „Klimnt" pojflWin się w różnych kontekstach i zwykle oznacza zespól iSikl. iahss.ia ltihokolieznaśi'i, wpływających nn jakiś stan rzeczy lub zdarzenie. Coś nvo-i.s klimat lub z czegoś wytwarza się klimat. Mówimy na przykład o sprzyjającym klimacie obrad ittogh gil wytworzyć smaczne posiłki wydane uczestnikom konferencji lub wygodni hotel,» którym zamieszkali, i jeszcze wiele innych okoliczności. Posługując się po-,, ■ klimatu wyrażamy nasze wrażenia z obejrzanego filmu, który czasem ma specjalny ttiii 1 ak c.-y owak. klimat to zawsze coś złożonego i oddziałującego.

Ścisłe. jednoznaczne zdefiniowanie klimatu, formującego się w atmosferze jest TuJcsm problemem Świadczą o tym spory i dyskusje o definicji klimatu, prowadzone sd jrooid stu W pewnych rantach wiele definicji, presponowanych przez najświet-acrs.-ici'. kamatotogów ma swoje uzasadnienie Nie ma jednak jedynego. ..praw dziwe-o* kfmsara. $toso«nic idefinkwvanego Są natomiast możliwe rozmaite opisy stanu at-tesrety . każdemu w zasadne odpowiada nieco inne znaczenie pojęcia klimat.

jest pojęciem służącym do określenia charakterystycznego, zgeneralizowa-■go stanc atmosfery Sposób generalizacji zależy od potrzeb badawczych i przyjętych lozcn tym zakresie wyróżnia się m.in. „podejście” redukcjonistyczne i holistycz-i W p*cnrvrvm przypadku wybierane są elementy klimatu - fizyczne charakterystyki nosfesy takie jak ciśnienie, temperatura, wilgotność powietrza itp. Zbiory wartości ;h elementów reprezentują miaty statystyczne, m.in. wartości średnie, maksima, mini-11 tn. Często wprowadza się też specjalnie definiowane wskaźniki - miary, będące ifccją kilku elementów lub opisujące „zachowanie się” elementów klimatu w czasie I, ich przebieg w ciągu roku) lub w przestrzeni (np. wskaźnik kontynentalizmu, okre-

i-'//,'"'**/ //-W//..¹'//■■.•

Kulisty Ks/tali Ziemi, jej ruch obrotowy i obiegowy, albedo powierzchni Ziemi oraz radiacyjne właściwości atmosfery - to kolejne czynniki, determinujące ro/klad i zmien-! ność insolncji oraz bilans radiacyjny. Ruch obrotowy jest przyczyni) specyficznego „zachowaniu” się cyrkulacji powietrza, podlegającej oddziaływaniom siły Corioiiso. Prądy oceaniczne, rozkład mórz i lądów nu Ziemi, orografia i zróżnicowane właściwości podłożu atmosfery stanowią kolejne czynniki, wpływające na wymianę ciepła i wilgoci,

| a także na cyrkulację atmosferyczną. Produkcja ciepła, emisja zanieczyszczeń i zmiany użytkowania ziemi są przykładami antropogenicznych oddziaływań na atmosferę. Można więc wyróżnić astronomiczne, radiacyjne, cyrkulacyjne, geograficzne, ekologiczne i antropogeniczne czynniki klimatu (Słownik meteorologiczny, 2003). Prościej będzie jednak wskazać na czynniki G, które wpływają na zróżnicowanie klimatyczne powierzchni kuli ziemskiej i na czynniki K, które można uznać za przyczynę zmienności klimatu w czasie - w skali wieloletniej.

Czynniki G mają charakter geograficzny - wiążą się z kulistym kształtem Ziemi, jej ruchami, rozmieszczeniem lądów i oceanów, orograłtą itp. Do tej grupy zaliczymy takie cyrkulację atmosferyczną, z zastrzeżeniem, że stanowi ona wewnętrzny składnik systemu klimatycznego (nie jest więc czynnikiem sensu suicie). Niemniej, warto podkreślić, że układy cyrkulacyjne spełniają rolę względnie samodzielnego czynnika, kształtującego geograficzne zróżnicowanie klimatów na Ziemi. Wschodnie i zachodnie wybrzeża kontynentów (np. w strefie międzyzwrotnikowej) mają odmienne warunki klimatyczne nie z powodu różnic tych brzegów, lecz wskutek ich usytuowania (ekspozycji) w stosunku do globalnie ukształtowanej cyrkulacji atmosferycznej. Podobne, cyrkulacyjne uwarunkowania dotyczą rozmieszczenia klimatów suchych przy zwrotnikach czy wilgotnych strefy umiarkowanej. Wyróżnia się więc czy nniki geograficzne, mające „źródło" w podłożu atmosfery, i czynniki cyrkulacyjne, związane z powstającymi w atmosferze układami barycznymi. w iatrami i masami powietrznymi.

Czynniki V- przyczyny zmian klimatycznych są omówione w rozdziale 10. Tutaj wymienimy jedynie przykłady działania tych czynników w zależności od czynników geo-