33860 skanuj0096 (13)

i 76 Slygmaly/nej:i

: umusl.i J., 177-1, Socjologio. II ’/i7A iif sinik litry sfioUx:iw. 177 KIJI., Lublin.

Slygmatyzaeja, zob. dewiacja, cieki

.'.urcoli.

Styl życia (ang. Ifc-stylc), pojecie stosowane. do synlelyczitego opisu zróżnicowania występującego między poszczególnymi kategoriami społecznymi lub zbioro* u ościami (szczególnie klasami lub warstwami), Pod uwagę bierze się nie tylko kryteria ekonomiczne (szczególnie poziom dochodów i źródła ich uzyskiwania), lecz i ikze ilość czasu wolnego i sposoby jego .jięd/ama, zainteresowania kulturalne, wzo-iy zachowań, realizowane wartości i cele życiowe. Andrzej Siciński [1976, s. 15] proponuje, aby przez określenie „styl życia" lozumieć „zakres i formy codziennych zachowań jednostek lub grup specyficzne dla usytuowania społecznego, tzn. manifestujące położenie społeczne oraz postrzegane jako charakterystyczne dla tego położenia, a dzięki temu umożliwiające szeroko rozumianą społeczną lokalizację innych ludzi”.

Wyróżnić można dwa zasadnicze typy badań dotyczące stylów życia: I) ujęcia socjoekonomiczne, zorientowane na analizę wpływu zajmowanej pozycji społecznej (zwłaszcza uzyskiwanych dochodów) na przyjęty styl życia oraz 2) ujęcia altcrna-lywne, kładące nacisk na próby osiągnięcia zgodności w obrębie systemu wartości, 'v warunkach zanikania tradycyjnych napięć rynkowych (zob. [D.D. Zabłocki, R.M. Kanter 1976]).

Pierwszy typ ujęć nawiązuje do klasycznych koncepcji - zwłaszcza Ma.\a Webera i Thorstcina Vcblena (który pojęcie to wprowadził do socjologii). Styl życia stanowi tu czynnik różnicujący klasy i war-^iwy społeczne. W socjologii polskiej rolę '"•o.czynnika silnie podkreśla! m.in. Siani* ' kliński [1976, s. 9d] oraz Slani-''982), przeciwstawiając się ainizmowi ckonomicz-ńcklórych ujęciach po-

/w koncepcjach marksi

stowskich. Obecnie zazwyczaj wskazuje się na odmienne cechy stylu życia robotników, chłopów oraz inteligencji. 13.D.- Zabłocki i R.M. Kanter [1976, s. 272-279] wyodrębniają style życia zdominowane przez własność, zajęcie (zawód) oraz ubóstwo. Pierwsze z nich charakterystyczne są dla warstw najbogatszych, drugie dla klasy średniej (izw. białych i niebieskich kołnierzyków), ostatnie dla grup etnicznych o zmarginnli-zowancj pozycji ekonomicznej, określanych coraz częściej mianem „podklasy".

W drugim typie ujęć czynniki ekonomiczne, kształtujące styl życia, uwzględniane są w mniejszym stopniu. Ntiei.sk kładzie się na badanie wartości, które dla określonej jednostki lub grupy stają się dominujące, a przez to wpływają na jej styl życia. Aldona Jawłowska (1976, s. 207] wskazuje, że styl życia wyraża się w trzech różnych sferach rzeczywistości: „w sferze światopoglądów, celów i dążeń życiowych, potrzeb i aspiracji (...), w sferze obserwowalnych zachowań i czynności oraz w sferze przedmiotów, które człowiek wybiera, tworzy bądź bezrefleksyjnie przejmuje traktując je jako swe najbliższe środowisko życiowe". Wskazane elementy pozwalają nn opis i analizę stylu życia jednostek oraz różnych grup społecznych (zob. [A. Jawłowska 1975, s. 223—240]).

Przemiany slylów życia wyjaśnia się najczęściej zmianami zachodzącymi w sferze makrospoleczncj. Według jednych ujęć rozwój techniczny i technologiczny, prowadzący do wzrostu wydajności pracy, doprowadził do powstania tzw. społeczeństwa konsumpcyjnego. Wzrost społecznego dobrobytu, dostępność dóbr oraz zwiększenie ilości czasu wolnego spowodowały zmianę stylu życia szerokich kręgów społecznych, a zarazem 'wywolały dominację postaw konsumpcyjnych. „Używanie" różnego typu rzeczy, dóbr i usług stało się często jedynym celem życiowym, któremu nic towarzyszył rozwój duchowy. Proces ten ujmować można także w kategoriach swoistego opóźnienia kulturowego.

Styl życia 197

Zmiany, a zwłaszcza powstawanie nowych stylóv życia, traktowane bywają także jako kon .ekwcncja załamania się tradycyjnego pi rządku wartości w obrębie spoleezeńst' /a i kultury. Niekiedy mówi się o tworzcnii nowej kultury [D. Bell 1994] lub o kultm ze alternatywnej. W płaszczyźnie indywid mlncj rozpad dotychczas uznawanych wa tości prowadzi do próby przywrócenia Sf ójności w obrębie systemu wartości. B.D. Zabłocki i R.M. Kanter [1976, s. 283] ws .ażują na cztery typy strategii będących i\ istępstwem wskazanej nickohc-rcncji: I) i presja, czyli powrót do wcześniejszych, nniej zróżnicowanych stadiów socjalizacji lub kultury; 2) zastępowanie realnych rz :czy przez symbole, jako zasadnicze przed nioty wartości (tzw. ctcryzacja); 3) orientac ia na wspólnoty; 4) działania zbiorowe, v nicrzającc do utrwalenia krótkotrwałych st mów koherencji wartości. Wydaje się, ż : powstawanie nowych stylów życia jest nic tylko następstwem braku spójności v obrębie samego systemu wartości, lecz ta ;żc w obrębie systemu przekonań, działa i społecznych i powiązań między tymi elementami (tzn. wartościami, przekonani, mi i działaniami). Kształtowanie się altcmat wnych stylów tycia bardzo wyraźnie wid< czne było w okresie masowych „buntów" r dodziczy w 1968 r. Skłaniało to nawet niek mych badaczy do formułowania tezy o po vstawaniu „nowej moralności” (zob. [D. Y inkelovich 1974]).

W Pol: :c po drugiej wojnie światowej jako zasac ticzc czynniki zmian struktury społecznej, prowadzące do przekształceń stylów życ a, wskazuje się: wprowadzenie ustroju soi itilistyczncgo, zmierzającego do likwidacji óżnic społecznych oraz istnienia warstw bo .atych, następstwa wyniszczenia inlcligcncj w okresie wojny, ruchliwość przestrzeń; ą i społeczną, wywołaną przez industriali; ację i urbanizację, programową laicyzację iako konsekwencję ustroju opartego na m; rksizmic-leninizmic, rozwój środków maso vcgo przekazu, zmianę systemu społeczno lolityczncgo w 1989 r. (zob.

[L. Dyczewski 1993. s. 151-152]). Dokonując podsumowania różnorodnych badań Leon Dyczewski [ibidem, s. 153-173] wskazuje następujące kierunki przemian stylów życia: I) przejście od chłopskiego do wiejskiego stylu życia - wyrazem tego jest osłabienie tradycyjnych wartości chłopskich, odejście od agroccntryczncgo systemu wartości, przejmowanie wzorów miejskich, osłabienie kultur)' lokalnej; 2) przejście od mieszczańskiego do ncomieszczań-skiego stylu życia - stałym elementem tych stylów życia jest orientacja na wartości materialne, dążenie do posiadania, bogata konsumpcja, snobistyczny stosunek do kultury; 3) zanikanie robotniczego stylu życia w tradycyjnej wersji - wśród robotników potęguje się wewnętrzne zróżnicowanie, towarzyszy temu także przejmowanie niektórych wzorów z ncomicszczańskicgo i chłopskiego stylu życia; 4) przejście od inteligenckiego do elitarnego stylu życia - styl elitarny stanowi kontynuację wartości, norm i zachowań charakterystycznych dla stylu inteligenckiego (nastawienie na służbę społeczną, poświęcenie dla wartości ogólnospołecznych, patriotyzm, prymat wartości duchowych nad materialnymi itp.). Obserwowane zmiany dotyczą coraz większej roli przypisywanej posiadaniu dóbr materialnych i konsumpcyjnych; 5) kształtowanie się nowego stylu życia charakterystycznego dla społeczeństwa masowego — dominacja postawy „mieć" nad „być", „bezstylowość”, tzn. brak dominacji określonego systemu wartości, eklektyzm, nieumiejętność panowania nad czasem, brak gustu, zainteresowań i uzdolnień, dominacja wzorców prezentowanych przez środki masowego przekazu, bierność wobec dóbr kultury duchowej. (A.S.)

Zob. czas wolny, ethos, konsumizm, kultura, marginalizacja, pauperyzacja, podklasa, wartość.

Literatura:

Bell D., 1994, Kulturo we sprzeczności kapitalizmu, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Dyczewski L., 1993, Kultura polska w procesie przemian, "IN KUL, Lublin.