36406 skanowanie0012

HERMENEUTYKA BIBLIJNA

łał hagiograf i od którego w mniejszym czy większym stopniu zależał. Jest to, sięgając do Goethego, pójście do kraju poety, by poetę zrozumieć. Poznaniu tła historycznego służy znajomość autora księgi i jej adresatów, czasu i miejsca powstania oraz tzw. Sitz im Leben, czyli wszystkich faktorów, które wpłynęły na dobór treści ¹ formy przekazu. (Krytyce historycznej wielką pomoc oddaje znajomość archeologii, ustorii i geografii biblijnej.

a) Autor i adresaci księgi

Jest rzeczą zrożumiałą, że inaczej podchodzi się do dzieła anonimowego a ina-zej do takiego, które przypisywane jest konkretnej postaci historycznej. Pomijając ' tym wypadku możliwość swoistego kontaktu z człowiekjem poprzez jego tekst, najomość autora ważna jest ;ze względu na wiarygodność przekazu, a poza tym - co zawsze wchodzi w rachubę — ze względu na samo jego zrozumienie. Mentalność rtora, jego wykształcenie, kultura, charakter osobowości — zostawia niezatarte ramię także w tekście pisanym, który dzięki znajomości tych czynników łatwiej ożna zrozumieć.' Wiedza o autorze czyni zrozumialszymi pojawiające się w jego kście wątki osobiste, obrazy, powtórzenia, swoiste konstrukcje syntaktyczne, interesowania teologiczne.

Podobnie cenna: dla zrozumienia tekstu jest wiedza o adresatach danej księgi, irówno ST, jak i NT stanowi spisaną wersję przepowiadania ustnego, które z ko-;czności — była o tym mowa w paragrafie o akomodacji — musiała liczyć się słuchaczami i dobierać przekonywających ich treści oraz najbardziej stosownej ity literackiej. Znajomość adresatów księgi biblijnej tłumaczy zmiany redakcyjne, ich dokonywano, w porównaniu z pierwotną, sięgającą ipsissima verba Jesu, >tacią kerygmatu i(np. transpozycja obrazu w przypowieści o budowie domu Lk 6, 46-49 w pórównaniu z Mt 7, 24-29) ^l. Myśl o konkretnych adresatach isuwała także konieczność doboru odpowiedniej argumentacji (np. Ewangelia .teusza kładzie akcent na spełnieniu się proroctw mesjańskich). Wreszcie znajomość esatów księgi pozWala wnosić o czasie jej powstania (tak jest np. z Listem do atów), rozumieć koncepcje teologiczne księgi i właściwie odczytać tendencje ogiczne (np. w Listach pasterskich).

b) Czas i miejsce powstania księgi

Również te dwal

ćlementy pogłębiają zrozumienie sensu tekstu. Czas bowiem stania księgi łątzy ją nie tylko z określonym środowiskiem autentycznych dków przekazu (jdk np. księgi nowotestamentowe ze środowiskiem apostolskim), jomaga wyjaśnić niektóre aluzje do wydarzeń historycznych (np. w mowie es-rlogicznej Jezusa ido zbliżającej się wojny z Rzymianami), do sytuacji adresa-(np. w Hbr wzmianki o wytrwałości gminy w prześladowaniach), czy nawet wyczajów (Mk 7, 2-5), warunków ekonomicznych czy kulturalnych (1 Kor ■) bądź religijnych (1 Kor 8, 1-13).

Por. J. Szlaga, Obraz budowania w Nowym Testamencie, RBL 27 (1974) 311—319.

W poszukiwaniu sensu bardzo ważną rolę odgrywa niejednokrotnie zndjótn miejsca powstania księgi, pozwalająca bądź bliżej scharakteryzować jej odbici a co za tym idzie dobór treści i argumentacji, bądź też — o ile tekst powstał środowiskiem adresatów — zrozumieć aluzje do konkretnej sytuacji autora w przypadku Listów więziennych Pawła lub Listów, pasterskich; w tych ośtat brak pewności co do miejsca ich powstania staje na przeszkodzie dokładnem tworzeniu wielu szczegółów ostatnich lat życia Apostoła, Wiedza o miejscu pow< księgi wyjaśnia wiele pozornie drugorzędnych informacji autora (por. Mk 7,

u osc

ĆÓW;

poła

h^; <p ta:

i 2

c) Sit z im Leben

Ten na ogół nie tłumaczony idiom niemiecki, wprowadzony przez twerć szkoły historii form (zob. dalej), oznacza wszystkie możliwe uwarunkowania ligijne, kulturalne, ekonomiczne i im), które zadecydowały o wyborze przez a określonej formy literackiej, bądź znanej w środowisku, do którego kierował księgę, bądź dla niego najodpowiedniejszej. Możliwość rekonstrukcji owego dliska życiowego”, oddaje niemałą pomoc w odkrywaniu sensu tekstóly tru szych, jakby wymykających się z jednomyślnego stanowiska hagiografów! bibfijr j'ch Jako przykład posłużyć może nauka Hbr o pokucie, ostrością wypowiedzi pozo sprzeciwiająca się nowotestamentowej doktrynie o bezgranicznym miłosrcię Bożym, zrozumiała jednak w kontekście duszpasterskiego zatroskania au

L

Uto

ow

1 : :;e-

ra

■'k

śie-

tw

ój-

który radykalnie sformułowaną parenezą chciał przede wszystkim odstępstwom, a stąd i konieczności tzw. drugiej pokuty.

d) Znajomość archeologii, historii i geografii biblijnej

zapórai

j

rlriie

Źiji < ni zać

Archeologia¹, historia² i geografia³ biblijna należą do nauk pomocniczych biblistyki. Dostarczają one niezbędnych przesłanek do zrozumienia wielu rtal ów z życia Izraelitów w Palestynie i w diasporze⁴. Trudno sobie wyobrazić jnajzwyklej sze rozumienie tekstu bez podstawowych choćby wiadomości o wykopaliskach

¹    Zob. A. G. Barrois, Manuel d'archiologle biblique, I-II, Paris 1939—53; W. F. Alt rji£ht,

Archeologia Palestyny, Warszawa 1964; J. A. Thompson, Biblia i archeologia, Warszawa jl9653 S. Mędala, Odkrywanie świata biblijnego przez archeologię, AK 77 (1971) 39—56; H. Ba 'cłlkć] Bibel, Spaten und Geschichte, Gotttngen 1971²; L. Stefaniak i inni, Archeologia Pdle)st\’nyl Poznań 1973.    _    |    ;||| jj

Iii-I

²    Najbardziej znane historie biblijne: U. Holzmeister, Historia aetatis Noyi Tes'tainenti\ Romae 1932, 1938²; G. Ricciotti, Dzieje Izraela, Warszawa 3956; J. Jelito, Historia.

Starego Testamentu (PST), Poznań 1961; C. S che dl, Geschichte des.Alten Testaments, iA nsbruck 1954-64 (I, 1964 ²); M. Noth, Geschichte Israels, Berlin 1963³; R. de Vaux, His ancienne dTsrael. Des origines a Vinstalation au Canaan, Paris 1971.

b/ the li Lei Ae

■zytnd

196fe{

³    Geografie biblijne: W. Szczepański, Geographia historica Palaestinae antląuae, kopnąć 1926; M. du Buit, Geographie de la Terre Sainte, I-II, Paris 1958; D. Bały, The Geógraphy Bible. A Study in Historical Geógraphy, London 1957, 1961⁴.

⁴    Z pozycji bibliograficznych dotyczących tego tematu najcenniejsze są: R. de Vav:

institutions de 1'Ancien Testament, I-II, Paris 1958—60; B. N. Wambacą, Instituta\Biblica Antiąuitatibus Sacris, Romae 1965; E. Dąbrowski, Nowy Testament na tle epoki, Poznań (pierwsze wydanie w serii PNT); W. F. Albright, Od epoki kamiennej do chrześcijaństwo szawa 1967; G. Contenau, Życie codzienne w Babilonie i Asyrii, Warszawa 19661 P. M Życie codzienne w Egipcie w czasach Ramzesów, Warszawa 1959; S. Moscati, Kultura sla ludów semickich, Warszawa 1963; M. Bielicki, Zapomniany świat Sumerów, Warszawb Daniel-Rops, Życie codzienne w Palestynie w czasach Chrystusa, Poznań 1965.    j 14 Wstęp do Pisma św.