37611 IMG76 (7)

/łą)f/m Whitu

Wania oryginalnych wypowiedzi na lemat przeszłości i teraźniejszości, na CO nie pozwala żadna inna dyscyplina. Jeśli historycy wykorzystują tc szanse, mogą na czas przekonać kolegów z innych dyscyplin o fałszywości tezy Nietzschego, że historia .Jest kosztownym i zbytecznym luksusem rozumienia”.

I.ecz jaki mógłby być tego ostateczny cel? Wykorzystanie ludzkiej zdolności do zabawy czy też zdolności umysłu do zabawiania się obrazem? Oczywiście istnieją gorsze zajęcia dla moralnie nieodpowiedzialnego człowieka, ale zwykłe pragnienie ćwiczeniu zdolności do tworzenia pojęć nic musi koniecznie prowadzić do wniosku, że powinniśmy je ćwiczyć w odniesieniu do przeszłości historycznej. W tym miejscu powinniśmy przypomnieć argument, który odziedziczył po Schopenhauerze Sartre, mówiący, żc źródło historyczne nigdy nie może stać się okazją ani do estetycznych doznaó, ani do naukowych doświadczeń. '1'radycja owa stanowi, iż dokumenty poprzez swoją niekompletność najpierw skłaniają do posłużenia się spckulatywną wyobraźnią, a następnie zniechęcają do tego, żądając, by historyk pozostał wierny rozważaniom o Taktach, których mu ona dostarczyła. Według zarówno Schopenhauera, jak i Sartrc’a artysta ma zatem powody, by ignorować źródła historyczne i ograniczyć się do analiz świata zjawiskowego takiego, jakim jawi się on w jego codziennych doświadczeniach. Warto więc zadać pytanie, czy historię ^w ogóle należy badać i czemu ma służyć analiza rzeczy w aspekcie historycznym. Inaczej rzecz ujmując: czy istnieje jakikolwiek powód, by analizować zjawiska* właśnie w aspekcie ich przynależności do przeszłości, a nie do teraźniejszości, skoro wszystko i tak rozważać można bezpośrednio w aspekcie teraźniejszości?

Naj bart 1 ziej przekonującą odpowiedź na tc pytania dali moim zdaniem, badacze, którzy tworzyli w okresie zloteirn wieku historiografii — to jest w latach 1H00-1U50. Myńli_cj_cj_c lej epoki stwierdzili, żc zadaniem historii, która zasadniczo

różniła się zarówno od sztuki, jak i od nauki tego czasu, było dostarczenie ludzkiej samoświadomości specyficznego wymiaru czasowego. Podczas gdy zarówno przedtem, jak i potem badacze spraw ludzkich chętnie redukowali zjawiska ludzkie do przejawów hipostazowanych procesów naturalnych czy mentalnych (tak jak to miało miejsce w idealizmie, naturalizmie, witalizmie i innych podobnych kierunkach), najwybitniejsi przedstawiciele myśli historycznej okresu 1800-1850 ujmowali wyobraźnię historyczną jako zdolność, która biorąc swój początek z ludzkiego pragnienia ubierania chaosu świata zjawiskowego w kostiumy stabilnych wyobrażeń, to znaczy z impulsu estetycznego, wyjałowiła się w tragicznym potwierdzeniu faktu zmiany i procesu, dostarczając w ten sposób podstawy do afirmacji odpowiedzialności człowieka za własny los.

Przedstawiciele historyzmu realistycznego - Hegel, Bal-zac, Tocqucville, by wymienić kolejno reprezentantów filozofii, powie ściopisarstwa i historiografii — zgadzali się, że zadaniem historyka było nie tyle przypominanie człowiekowi o jego zobowiązaniach w stosunku do przeszłości, ile uświadamianie mu, jak można wykorzystać przeszłość do dokonania moralnie odpowiedzialnego przejścia od teraźniejszości do przyszłości. Wszyscy trzej uznawali, że historia uświadamia człowiekowi fakt, iż ich teraźniejszy świat już kiedyś istniał w umysłach ludzkich jako nieznana i budząca strach przyszłość, i jak w konsekwencji określonych ludzkich decyzji przeszłość ta została przekształcona w teraźniejszość, w znajomy świat, gdzie żyje i pracuje historyk. Wszyscy trzej uważali, że historia opiera się, z jednej strony, na tragicznym przeświadczeniu o absurdalności jednostkowych ludzkich aspiracji, a z drugiej - na poczuciu konieczności posiadania takich aspiracji, jeżeli czynnik ludzki miałby być ocalony przed potencjalnie destruktywną świadomością przemijania czasu. A zatem, dla całej trójki, historia była nie tyle celem samym w sobie, ile przygotowaniem do lep-