43203 IMGT48

6.    Przeprowadzono rekrutację na studia pedagogiczne (w następujących specjał- I nościach: p. szkolna, p. opiekuńcza, p. kulturalno-oświatowa, p. obronna, I p. pracy); na 19 uczelniach (9 uniwersytetach i w 10 WSP, z których większość I nie miała jeszcze prawnego statusu uczelni wyższej); przyjęto 1606 kandyda- I tów na studia dzienne w zakresie wymienionych specjalności pedagogicznych; I uruchomiono też na szeroką skalę formy studiowania: zaoczne, wieczorowe I i eksternistyczne dla „wybitnych” dyrektorów i nauczycieli.

7.    W latach 1973-1975 planowano zatrudnienie 2500 pedagogów, a w następnych latach po około 1000 osób rocznie.

8.    W dniu 13 października sejm podjął uchwałę o wszczęciu przygotowań do wprowadzenia tzw. dziesięciolatki. Chociaż uchwała ta nigdy nie przekształciła się w ustawę, to reforma programowa została wdrożona. Dokonała się też radykalna zmiana sieci szkolnej, ponieważ w dziecięcioleciu 1970-1980 z około 22000 szkół wiejskich pozostało tylko około 8500 szkół tego typu.

9.    W dniach 22-23 października odbyła się I Krajowa Konferencja PZPR w sprawie oświaty.

10.    W dniach 3-4 grudnia odbyła się Partyjna Narada Pedagogów. Natomiast 1 stycznia 1974 roku Rada Najwyższa ZSRR wycofała się z tzw. dziesięciolatki i podstawą systemu oświatowego uczyniła szkołę podstawową ośmioklasową. Okazuje się zatem, że rok 1973 jest tylko umowną i pozorną dątl rozpoczęcia

reformy oświatowej, ponieważ „metodą faktów dokonanych” reforma Oświatowa, mająca na celu wprowadzenie tzw. „dziesięciolatki”, realizowana była od roku 1972 i doprowadziła do zniszczenia dotychczasowej sieci szkolnej oraz radykalnych zmian programowych. Na nieco później odłożono zmianę struktury systemu oświatowego (wprowadzenie dziesięcioletniej powszechnej szkoły ogólnokształcącej). Do tego problemu powrócę jeszcze przy omawianiu nurtu opozycyjnego.

Wprowadzenie zmian nazwanych reformą oświatową chciano zrealizować z kadrą mającą następujące wykształcenie formalne:

-15,8% nauczycieli legitymowało się wykształceniem wyższym,

-    3,5% miało wykształcenie wyższe zawodowe,

-    ponad 80% nauczycieli miało wykształcenie średnie lub niższe (Raport, s. 395).

Mimo braku ustawy o reformie oświatowej, została ona jednak wprowadzona w zakresie sieci szkolnej i treści programowych. Pozostał jedynie problem zmiany strukturalnej w systemie oświaty.

Wcześniej wspomniany Raport o stanie oświaty (1973), który powstał pod kierunkiem lana Szczepańskiego - ogromnym nakładem sił i środków — nie został wykorzystany w realizacji reformy oświatowej, ponieważ równolegle istniała inna agenda MOiW, faktycznie przygotowująca reformę, nazwana Główną Komisją Prognozowania, bezpośrednio podległa ministrowi Jerzemu Kuberskiemu. Reformę z 1973 roku - używając za Zbigniewem Kwiecińskim (1988) metafory, można nazwać „Wspólnotą złudzeń reformatorów oświaty i ich ekspertów" .-Bezprawne wprowadzenie zmian w oświacie w latach siedemdziesiątych zakończyło się w listopadzie 1980 roku ogłoszeniem przez ministra Krzysztofa Kruszewskiego

w dzienniku telewizyjnym, że reforma szkolna zostaje zawieszona z powodu krytyki społecznej założeń tej reformy i braku warunków do realizacji jej słusznych elementów. Dodajmy, że od roku 1966 do roku 1980 wydatki na oświatę zmalały z 5,4% do 2,3% i malały nadal.

Aktualne i retoryczne pozostaje następujące pytanie: Czy przez cały czas wdrażania reformy zadekretowanej w 1973 roku obowiązywała ustawa z 1961 roku?

Podsumowując miniony okres i kwestie związane z procesem sowietyzacji, należy wyraźnie oddzielić proces sowietyzacji strukturalnej od „ofensywy ideologicznej”. Proces sowietyzacji strukturalnej obejmował zniszczenie struktur państwa podziemnego, zniszczenie wszelkich form opozycji zorganizowanej, zbudowanie nowych struktur państwa, przejęcie władzy w państwie przez omnipotentną partię, dla której najważniejszym obszarem działań była „ofensywa ideologiczna”. Narzędziem jej realizacji miał się stać również system oświatowy. Pytaniem otwartym pozostaje: W jakim stopniu system oświatowy uczestniczył w tym dziele zwanym „ofensywą ideologiczną”? Jego upaństwowienie, etatyzacja, uideologicznie-nie, zindoktrynowanie było oczywiste. Można zatem jedynie pytać: Jakie były szanse i zakres opozycyjnego działania jednostkowego i zorganizowanego w systemie oświatowym? W świetle wiedzy historycznej o montowaniu nowego ładu w Polsce po roku 1944 możemy uznać, że w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych możliwe były jedynie indywidualne strategie oporu i obrony „pedagogicznego sensu edukacji”. Z pewnością czekają one na ujawnienie i opisanie. W latach siedemdziesiątych mamy do czynienia z pojawieniem się opozycji zorganizowanej i ta będzie przedmiotem opisu w następnej części.

5. Problem reformy oświatowej w działaniach polskiej opozycji demokratycznej lat osiemdziesiątych

Pierwszą zorganizowaną i społeczną (poza Centrum) formą tworzenia programu zmian w systemie oświatowym było Konwersatorium DiP (Konwersatorium Doświadczenie i Przyszłość — powstałe z inicjatywy Stefana Bratkowskiego w 1978 roku). Dziełem tego stowarzyszenia było przygotowanie Raportu o stanie Rzeczypospolitej i drogach wiodących do jej naprawy. Raport dotyczył wielu obszarów życia społecznego. Jego twórcy mieli świadomość roli zmian w systemie oświaty dla zmiany bardziej całościowej o charakterze ustrojowym (Patrz: Raport II. Jak z tego wyjść). Został też przygotowany oddzielny dokument - Raport Sekcji Oświaty DiP Szkoła polska po sierpniu 1980. Uwagi i propozycje.

Próbą ingerencji w „złe” skutki nauczania - poprzez ich naprawianie - była działalność Towarzystwa Kursów Naukowych (TKN), powołanego przez KSS KOR (Komitet Samoobrony Społecznej Komitetu Obrony Robotników). W deklaracji programowej, sygnowanej przez 58 pracowników naukowych, głównym celem tej organizacji ustanowiono wypełnienie luk w wiedzy szkolnej i demisty-fikację zafałszować wyniesionych ze szkolnego nauczania. W 1979 roku TKN wystosowało list do nauczycieli i wychowawców, wzywający ich do przeciwstawienia się „złu” w systemie oświaty. Podobną rolę pełniły także niezależne oficyny