44444 Image00088

176 Paweł Boski

W pracy niniejszej dokonane zostało rozbicie pojęciowe tych dwóch wymiarów i w ślad za tym uzyskane wyniki empiryczne rozpatrywane byó mogty w uporządkowaniu według Umiejscowienia oraz Wartościowania. Oba te wymiary były w początkowym założeniu traktowane jako niezależne, co oznacza m.in. możliwość pozytywnego wartościowania Sukcesu przez przy. pisanie mu zarówno przyczyn wewnętrznych, jak i zewnętrznych, a także możliwość obronnego (anulującego) wartościowania Niepowodzenia przez odpowiednią atrybucję zarówno zewnętrzną, jak i także wewnętrzną.

Hipotezy dotyczące percepcji Ja w ramach dwuwymiarowej klasyfikacji przewidywały wystąpienie zarówno pozytywnego wartościowania Ja, jak i egotyzmu attybucyjnego. Egotyzm w tym nowo proponowanym ujęciu związany byłby z przypisywaniem do wyniku przyczyn (lub z unikaniem przypisywania w przypadku niepowodzenia) wewnętrznych o skrajnych ładunkach wartościowania takich np., jak Zdolności i Wysiłek.

Wyniki przedstawione w tabelach 1 do 3 jednoznacznie udokumentowu-ją bardziej znaczące zróżnicowania atrybucyjne w ramach wymiaru Wartościowania niż Umiejscowienia, a także skrajne wielkości przypisywane w warunkach Sukcesu i Niepowodzenia centralnym kategoriom egotystycznym -Zdolnościom, Wysiłkowi i rodzajowi Umysłu (Mózg Robota/.Twórczy Umysł).

Na podstawie tych wyników możliwe jest sformułowanie następującego

twierdzenia odnośnie do reguł atrybucyjnych w percepcji Ja:

W ramach wymiarów Umiejscowienia i Wartościowania, jak i poszczególnych kategorii złożonych z par przeciwstawnych przyctyn, służących do wyjaśniania Sukcesów i Niepowodzeń, jednostki stosują reguły pozytywnego wartościowania i egotyzmu atrybucyjnego wyników

J*.

Wyniki, jak i ich teoretyczne podsumowanie mieszczą się w motywacyjnej koncepcji procesów atrybucyjnych, zmodyfikowanej jednak istotnie*przez HMndzeme wymiaru Wartościowania, obok dotychczasowego Umiejscowie-I Powoduje to wiele konsekwencji interpretacyjnych. Oto ich przykłady: Bl Zdolności i Wysiłek wykazują ekstremalne przeciwstawne wielkości mne odpowiednio Sukcesowi i Niepowodzeniu, ponieważ wiodą w »qrm przypadku do wzmocnienia wartości wyniku i poczucia własnej Ejp drogim zaś do wzmocnienia sensu porażki i osłabienia poczu-I (stąd - obronnie są spostrzegane jako przyczyna Niepowodze-nła); obie te konsekwencje mieucz4 ii< w ramach •yaUrt Wartości nie. W dotychczasowej formule wyjaśniającej, ten mus fakt zsfuilf *fM|t padku Niepowodzenia zinterpretowany jako konsekwencja przewie Mensa H środka atrybucji z przyczyn wewnętrznych na zewnętrzne.

-    Jeśli weźmiemy z kolei dwie inne kategorie wewnętrzne: Md B te-bota/ Twórczy Umysł i Oszukiwanie/Uczciwość, wielkości przypMjnnM im jako przyczynom Sukcesu są znacznie niższe niż jako przyc^nMB H powodzenia, a to dlatego, że w pierwszym przypadku spełniają or.e hrittp anulujące bądź neutralizujące Sukces, w drugim zaś - ochronne, 0mEĘB ce negatywny wynik.

-    Wreszcie ostatnia kategoria wewnętrzna, Nastrój/Samopoczucie, wp-kazuje podobne wielkości przypisywane w obu warunkach, ponieważ zarów-no dla Sukcesu, jak i Niepowodzenia ma konsekwencje nMtrtka)|ct |j|j9 sensie wartościowania.

Z drugiej jednak strony, różnice w trzech kategoriach przycymowydi zewnętrznych - Szczęście, Zachowanie eksperymentatora I Wczcśaiejsse wykształcenie - nie dają się wyjaśnić w terminach przesunięć na ątnnnfiB Wartościowania, ale "tradycyjnie", jako skutek przeniesienia ośrodka atty. bucji na zewnątrz w sytuacji Niepowodzenia.

Przy całym materiale dowodowym przemawiającym za motywacyjnymi hipotezami wartościowania i egotyzmu należy przyjrzeć się możliwościom "czysto" poznawczego wyjaśnienia u^rskanych danych.

Tak więc argument Millera i Rossa (1975), iż ludzie spostrzegają swe sukcesy, ale nie niepowodzenia, jako współ zmienne ze swymi atencjami I celowymi działaniami, może stanowić podstawę do interpretacji różnic w zakresie kategorii Wysiłku między obu warunkami: prawdopodobnie badani wkładali równie wiele wysiłku w obu manipulowanych eksperymentalnie sy-tuacjach i w związku z tym wysoki Wysiłek był przyczyną zgodną z lalaind czeniem w warunkach Sukcesu, natomiast niski Wysiłek przeczył doświadczeniu jako przyczynił Niepowodzenia.

Podobna linia rozumowania może być jeszcze zastosowana do różnic w zakresie Oszukiwania/Uczciwości. Otóż procedura eksperymentalna nie stwarzała specjalnych możliwości nieuczciwych działań I poza niedozwolonym pomaganiem sobie-w postaci używania cyfr zamiast symboli), siąd