50036 Untitled Scanned 15 (12)

W filmie Opuszczeni Masellego kluczowa scena rozgrywa się między Andreą, synem bogatej dziedziczki, a jego kolegami i ukochaną, którzy odjeżdżają z partyzantami. Andreę wstrzymuje matka, zaklinając syna, by pozostał z nią. W pewnym momencie woła rozpaczliwie: „Jestem samotną kobietą!” Ale w tejże chwili obraz nie pokazuje rozpaczającej matki (jej reakcja jest jednoznaczna), tylko przeciwujęcie nieruchomej twarzy Andrei (nie wiemy, jak on postąpi i to nas głównie obchodzi).

Sytuacja ulega pewnym komplikacjom, gdy reżyser pokazuje dwie rozmawiające osoby w ten sposób, że w kadrze są za każdym razem obie osoby, tyle, że raz jedna z nich, raz druga znajduje się na pierwszym planie. Oczywiście oba ujęcia nie są sobie przeciwstawne w sposób zupełny, wówczas bowiem tył głowy jednego rozmówcy przesłaniałby twarz drugiego rozmówcy i odwrotnie. Można oczywiście umieścić kamerę nieco z boku osi akcji (linii, łączącej oboje rozmówców) i wówczas na pierwszym planie będziemy mieli aktora tyłem, na drugim zaś aktorkę przodem. Poprawne przeciwujęcie nie będzie jednak mogło być dokonane wzdłuż tej samej osi obiektywu (oś poprzedniego zdjęcia) z obrotem o 180°, gdyż wówczas otrzymalibyśmy rezultat:

Kobieta, którą w ujęciu pierwszym (i podobnych poprzedzających) widz widział dotąd po prawej stronie ekranu, znalazła się nagle po lewej. W scenie między dwiema osobami płci odmiennej, a zwłaszcza dobrze już poznanymi przez widza, niebezpieczeństwo dezorientacji jest mniejsze. Jeśli jednak chodzi

0    rozmowę dwóch żołnierzy chińskich, podobnych do siebie, w jednakowych mundurach, wtedy tylko utrzymanie zasady „pytający na lewo, wyjaśniający na prawo”, i to zarówno w ujęciu jak i przeciwujęciu, gwarantuje prawidłowy odbiór akcji przez widza. Osiągnąć to łatwo, jeśli wybiera się dla ujęcia

1    przeciwujęcia punkty widzenia dowolne, nie różniące się jednak od siebie więcej niż 150°—160° i położone po tej samej stronie osi akcji.

Ustawienia 1 i 2 kamery oraz wszelkie pośrednie są słuszne, ustawienie 3 dezorientuje widza. Jeszcze bardziej wprowadzić w błąd może niewłaściwe przeciwujęcie pojazdu. Przeciwujęcie pociągu, dokonane z drugiej strony osi akcji (toru kolejowego), dać może taki rezultat:

Sklejone razem, ujęcie I i przeciwujęcie II dadzą łącznie wrażenie dwóch różnych pociągów, jadących sobie na spotkanie. Poprawne rozwiązanie polegać będzie na dobraniu dwóch stanowisk kamery, możliwie najbardziej przeciw-■ lawnych, ale po tej samej stronie toru*).

r    -\

!    fS

Tym razem nie będzie już wątpliwości, że chodzi o ten sam pociąg**). Przeciwstawne punkty widzenia nasuwają się poza scenami rozmowy i walki najczęściej w scenach przechodzenia z pokoju do pokoju, podchodzenia mirra do okna itd. Śledzimy wówczas: najpierw motywy kroków bohatera

■ Mo . to być również to samo miejsce, z tym, że kamera fotografować będzie • i ■ piiriąg nadjeżdżający, potem — po wykonaniu półobrotu — odjeżdżający. ** '• . . ,'uiowy opis współzależności elementów ujęcia i przeciwujęcia znajdzie ł*»in s* tk w obszernym artykule V. Svitaćka Kompozycja przestrzenna zdjęcia fil-( ,KUm a Doba” Praga, nr 4 z czerwca 1954 r., obszerne fragmenty prze-mu w nrze 11 „Filmu na Swiecie” z października 1957 r.), skąd czerpię cyto-tu przykłady.

61