46668 skanuj0006 (409)

6. Wartości przyrodnicze Polski - stan, zagrożenia i ochrona 216

naftowej i gazu ziemnego na obszarze Karpat i w zapadlisku przedkarpackim (okolice Jasła, Krosna, Mielca, Lubaczowa i Gorlic), soli kamiennej w rejonie Bochni i Wieliczki, węgla brunatnego na obszarze Niżu Polskiego (Bełchatów, Konin, Turek, Zielona Góra) oraz osadowe złoża siarki (Tarnobrzeg, Staszów, Szydłowiec),

Pod koniec pliocenu nastąpiło znaczne ochłodzenie klimatu przy jednoczesnym wyraźnym wzroście wilgotności powietrza, co doprowadziło do powstania na północy Europy lodowca kontynentalnego. Klimat w plejstocenie podlegał znacznym wahaniom. Okresom ochłodzenia (glacjałom) towarzyszyły transgresje lodowca, a okresom ocieplenia (interglacjałom) jego regresje.

Skutki

plejstoceńskich

zlodowaceń

Temperatura

powietrza

Terytorium Polski było dotknięte zlodowaceniem co najmniej cztery razy Najstarsze zlodowacenie, Narwi (Giintz), objęło swym zasięgiem północno-wschodnią Polskę, sięgając po Podlasie. Drugie, zwane zlodowaceniem południowopolskim lub krakowskim (Mindel), miało największy zasięg i dotarło aż po Karpaty i Sudety. Trzecie, środkowopolskie (Riss), sięgnęło na zachodzie po Sudety, a na wschodzie po wyżyny środkowopolskie. Dalej na południe docierało ono obniżeniami po Sandomierz w dolinie Wisty i Bramę Morawską w dolinie Odry (zob. rozdz. 1). Ostatnie zlodowacenie, północnopolskie lub bałtyckie (Wiirm), objęło swym zasięgiem pojezierza Wielkopolski, Pojezierze Mazurskie i Pomorskie. Część Polski nim objęta ma rzeźbę młodoglacjalną, ukształtowaną przez dobrze zachowane formy pochodzenia lodowcowego: liczne moreny, ozy, kemy, drumliny, rynny subgla-cjalne, sandry, pradoliny i jeziora polodowcowe. Na terenach starszych zlodowaceń polodowcowa rzeźba terenu została silnie przekształcona i w konsekwencji jest mało urozmaicona (rzeźba staroglacjalna). Na obszarze równin środkowopolskich na rzeźbę starszych zlodowaceń nałożyły się formy peryglacjalne, głównie równiny denudacyjne, piaszczyste wydmy śródlądowe, pokrywy lessowe oraz eoliczne misy jeziorne. W czasie zlodowaceń w Tatrach i Karkonoszach rozwijały się lodowce górskie. Charakterystycznymi formami polodowcowymi są tu u-kształtne doliny, moreny boczne i czołowe oraz cyrki lodowcowe. Wykorzystywane przez człowieka surowce okresu lodowcowego to piaski, żwiry, iły i gliny, a także torf, less, gytia i kreda pisząca.

Warunki klimatyczne

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego. Średnia temperatura latem waha się pomiędzy 16,5°C a 20°C, zimą między —6°C a 0°C. Średnia roczna temperatura powietrza w Polsce, poza obszarami górskimi, wynosi 7—8°C, rozkład temperatury jest jednak nierównomierny i zmienia się z zachodu na wschód. Najwyższa średnia roczna temperatura powietrza występuje na Nizinie Śląskiej (ponad 8,5°C) oraz w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej (ponad 8°C), najniższa w północno-

-    wschodniej Polsce (6,5°C) i w górach (na Śnieżce—0,2 °C, na Kasprowym Wierchu

—    0,8°C). Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, w którym średnia dla wielolecia wy-