60520 Siuta Elementy prawa dla ekonomistów rodział 4 prawo karne (6)

Sprawca rie wie, że broń jest gotowa do strzału, a tym bardziej nie ma zamiaru strzelania, jednak w opisanej sytuacji winien sprawdzić jej stan, jak to robi każdy rozważny człowiek. Zaniedbanie tego obowiązku, o ile doprowadzi do wypadku, będzie decydujące dla odpowiedzialności karnej.

Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie. Koniecznym elementem każdej zbrodni jest więc zamiar bezpośredni lub zamiar ewentualny.

Występek można popełnić także nieumyślnie, jeśli przepis dotyczący danego

»

przestępstwa uznaje za wystarczające lekkomyślność lub niedbalstwo. W zasadzie więc i da występku konieczna jest wina umyślna.

Jeśli popełniono czyn zakazany przez prawo karne, a w działaniu sprawcy nie ma v ogóle winy, tzn. sprawca ani go nie chciał popełnić, ani nie przewidywał, ani nie mógł i nie powinien przewidywać - mamy do czynienia z przypadkiem. Za czyn taki sprawca nie odpowiada. Czyn nie jest przestępstwem ze względu na brak winy.

§ 8. OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNĄ

Okolicznościami wyłączającymi odpowiedzialność karną są te wszystkie okoliczności, które powodują, że popełniony czyn przestępny nie pociąga za sobą wymierzenia sprawcy kary. Przyczyny tego są zróżnicowane.

W jednych przypadkach powodem jest psychiczny stan sprawcy, nie pozwalający mu pojąć znaczenia popełnianego czynu lub też uzasadnione przekonanie, iż dany postępek jest nieszkodliwy i słuszny. Wówczas popełnione czyny charakteryzują się pełną społeczną szkodliwością, ale ukaranie sprawców byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami sprawiedliwości, ze świadomością prawną społeczeństwa. Sprawcy nie ponoszą bowiem winy za swoje czyny.

W innych przypadkach sprawcy dopuszczają się czynu zabronionego jako przestępstwo i zagrożonego karą, ale okoliczności w jakich czyn zostaje popełniony są szczególne, nietypowe. One to właśnie powodują, że czyn - w innych warunkach społecznie niebezpieczny - przestaje być szkodliwy dla społeczeństwa, a niekiedy staje się wręcz pożądany. Wyłączenie społecznego niebezpieczeństwa czynu pociąga za sobą - w charakterze logicznego następstwa - zaniechanie przez państwo ukarania jego sprawcy.

Tak więc okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną dzielą się na:

1)    okoliczności wyłączające winę,

2)    okoliczności wyłączające bezprawność czynu.

Do okoliczności wyłączających winę należą:

a)    niepoczytalność,

b)    błąd.

Do okoliczności wyłączających bezprawność czynu należą:

a)    obrona konieczna,

b)    stan wyższej konieczności,

c)    rozkaz przełożonego,

d)    zgoda pokrzywdzonego,

e)    działanie w granicach uprawnień lub obowiązku prawnego,

0 ryzyko nowatorstwa.

1. Niepoczytalność

Niepoczytalność jest to określony stan psychiczny człowieka, polegający na tym, że nie rozpoznaje on znaczenia swoich czynów' lub nie może kierować swoim postępowaniem.

Przyczyną niepoczytalności może być niedorozwój umysłowy, choroba psychiczna bądź inne zakłócenia czynności psychicznych, chociażby przejściowe.

Z przytoczonej na wstępie istoty niepoczytalności wynika, że jest to albo choroba intelektu, albo choroba woli. W pierwszym przypadku człowiek nie rozpoznaje znaczenia swoich czynów, nie zdaje sobie sprawy, że są złe, zabronione. U większości ludzi chorych psychicznie lub niedorozwiniętych występuje ta właśnie forma niepoczytalności. W drugim przypadku, ze względu na zniesienie hamulców moralnych, człowiek dysponujący pełną świadomością nie może kierować swoim postępowaniem, nie może się oprzeć pewnym bodźcom, chociaż zdaje sobie w pełni spraw^rę, że popełnia czyn zabroniony. ^

Wina jest uwarunkowana prawidłowym funkcjonowaniem świadomości i woli sprawcy. Dlatego niepoczytalność, której istota polega na wadliwym działaniu świadomości lub woli, należy do okoliczności wyłączających winę. Uniemożliwia przypisanie sprawcy winy, czyli stwierdzenie, że popełnił on czyn w sposób zawiniony.

Zakłócenie prawidłowego działania psychiki może występować z różnym natężeniem, od lekkiego upośledzenia niektórych czynności psychicznych, aż do całkowitego wyłączenia świadomości i woli. Dlatego obok niepoczytalności wyróżnia się także ograniczoną poczytalność.

O ograniczonej poczytalności mówimy wtedy, gdy zdolność człowieka do rozpoznawania znaczenia czynów i kierowania postępowaniem nie jest całkowicie wyłączona, lecz tylko w znacznym stopniu ograniczona. Ograniczenie poczytalności nie wyłącza odpowiedzialności karnej człowieka, który w takim stanie dopuścił się przestępstwa, jednak sąd, biorąc je pod uwagę, może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Z punktu widzenia karalności czynu nie jest istotne, czy sprawca jest poczytalny w czasie rozpoznawania sprawy, lecz jaki jest stan jego psychiki w momencie popełnienia przestępstwa. Stąd też nie podlega karze człowiek,

119