61872 P4290173

POSTULATY BADAWCZE X METODOLOGIA

Ipsiwina³*, prof. Romana Jurkowskiego³⁵’, prof. Dariusza Szpopera⁴* i wielu lnicach odrabiających wcześniejsze braki w badaniach nad polskim ziemiańskim, nad losami szkolnictwa i kultury polskiej — konieczne są dalsze studia ^•d zjawiskiem „długiego trwania” spuścizny I Rzeczypospolite) na Kresach ł nad procesami dziedziczenia lub wypierania tej spuścizny. Warto byłoby większą uwagę poświęcić problematyce społecznej, a szczególnie relacjom między procesem akulturacji mas chłopskich, przyjmowaniem przez nie świadomości narodowej a rzeczywistym konfliktami społecznym i klasowym.

Łączy się z tym zagadnienie polityki Imperium Rosyjskiego w kwestiach społecznych, szczególnie wobec chłopów po uwłaszczeniu i w rywalizacji o pozyskanie ich lojalności. Konieczne wydaje się ponowne przebadanie konsekwencji procesów uwłaszczeniowych dla zjawiska tworzenia się świadomości narodowej ludności wiejskiej.

Problematyka społeczna i klasowa wiąże się z oddziaływaniem dążeń i aspiracji Polaków na inne grupy etniczne, które dopiero budowały swoją tożsamość. Obszerny zestaw zagadnień wartych szerszego opracowania dotyczy właśnie wpływu kwestii polskiej na proces tworzenia nowoczesnej tożsamości narodów Europy Wschodniej. Kluczowy jest tutaj konflikt polsko-rosyjski, ale także dziedzictwo I Rzeczypospolitej i jego przejmowanie przez, jak to celnie określił jeden z moich przedmówców, „sieroty po I Rzeczypospolitej”, czyli, jak pisał Juliusz Bardach, „narody sukcesyjne” I Rzeczypospolitej. Warto postawić jako problem badawczy pytanie: jak długo polski projekt narodowy na Kresach pełnił rolę alternatywy dla projektu rosyjskiego? Problemem, który należałoby przedstawić szerzej, jest wpływ koncepcji i działań zarówno środowisk nacjonalistycznych, jak i administracji rosyjskiej, na politykę etniczno-kulturową w zachodnich prowincjach Imperium, a także rola, jaką osłabienie dominacji wysokiej kukury starych elit odegrało w kwestii rozwoju nowoczesnej świadomości narodowej ludów Europy Wschodniej.

Warto tu przywołać opinię historyków białoruskich czy ukraińskich, którzy stawiają bardzo ciekawy problem badawczy. W pracach zajmujących się Kresami historyków czy to z Polski, czy z Rosji, pojawia się spostrzeżenie, że osłabienie pozycji Polaków na tych ziemiach w wyniku kolejnych powstań umożliwiło stworzenie pewnej niszy kulturowej, w której

SS T. Epsztein, Edukacja dzieci i młodzieży w polskich rodzinach ziemiańskich na Wołyniu, kMoIu i Ukrainie w U połowie XIX wieku, Warszawa 1996; idem, Z piórem i paletą. Zainte-Htoowania intelektualne i artystyczne siemiaństwa polskiego na Ukrainie wIIpołowieXIXw., HRuwa 2005.

® Jigkowski, Ziemiaństwo polskie Kresów Wschodnich 1864—1904. Działalność gospodar-<M, itanawa 2001.

11    Pomiędzy caratem a snem o Rzeczypospolite?, Gdańsk 2003.