68089 image057 (13)

B. Nirawtko. Kształceń* szkolne. Warszawa 2007. ISBN 97K-83-ŚOS0M1-8.* by WAIP2O0?

Rozdział 4

Autentyzm uczenia się

Ewolucja nie uwalnia nas od świata, a wręcz przeciwnie - wiąże nas z otoczeniem. Więź narasta jako wynik uczenia się. Nowe czynności pozwalają na pełniejsze zaspokojenie potrzeb, lecz opanować je i stosować możemy tylko w sprzyjającej sytuacji, rozumianej jako układ wzajemnych stosunków człowieka z elementami otoczenia społecznego i materialnego w określonym przedziale czasu (Tomaszewski, 1976, s. 17). Po opanowaniu nowych czynności wymiana informacji z otoczeniem wzbogaca się i komplikuje, choć może nam się wydawać, że zyskujemy niezależność. Dotyczy to zarówno emocji i przekonań, jak wiedzy i umiejętności, odnoszących się do określonych dziedzin rzeczywistości.

„Podstawowym czynnikiem regulującym czynności organizmów żywych jest świat otaczający" - napisał Tadeusz Tomaszewski (1963, s. 146), nazywając to „pe-ryferycznym uwarunkowaniem czynności”. Kolejne czynniki to „struktura organizmu" i „aktywna rola regulująca podmiotu". W zakresie kształcenia te dwa czynniki odpowiadają wiedzy osobistej ucznia i jego motywacji do uczenia się - właściwościom, którymi zajmowaliśmy się w dwu poprzednich rozdziałach. Teraz przyjrzymy się sytuacjom, w jakich ta treść jest opanowywana przez uczniów.

Według założeń Tomaszewskiego (1976, s. 20) sytuacja dydaktyczna stanowi układ bodźców, na które uczeń reaguje, oraz zadań, które wykonuje. Obejmuje składniki personalne (uczniowie, nauczyciele, inne osoby znaczące) i materialne (krajobrazy, domy. urządzenia, książki, ilustracje). W tym rozdziale zajmiemy się tymi dwoma rodzajami składników sytuacji dydaktycznej, starając się określić ich wpływ na przebieg i wynik uczenia się.

wvAv.waip.com.pl

B. Nirmicrkii, Kcealeenre cielne'. Warszawa 2007. ISBN 878-83.60807-11 •«.« by WASP 2007

116 Rozdział 4. itottntyzm uczenia się

Czynności naturalne i symulowane

Im bardziej złożona jest czynność, tym większe znaczenie ma dla niej emocjonalna i poznawcza reprezentacja umysłowa, rozumiana jako jej odbicie w pamięci trwałej. Reprezentacja zawiera elementy obrazowe, werbalne i abstrakcyjne, w proporcjach odpowiadających dojrzałości ogólnej i kompetencji przedmiotowej ucznia (Doliński, 2000a, s. 421).

Zaawansowany wykonawca czynności dysponuje rozwiniętymi schematami poznawczymi w postaci uogólnionych reprezentacji określonej rzeczywistości, w tym zwłaszcza przebiegu i wyników własnych działań w jej zakresie. Uzyskuje je w toku wielokrotnego powtarzania tych czynności w różnych odmianach i w zmiennych warunkach.

Zgrabnym i chętnie przytaczanym przez psychologów przykładem roli schematów poznawczych jest uczenie się gry w szachy. Dysponując pamięcią nie lepszą od początkujących szachistów, mistrzowie tej dyscypliny, którzy „spędzili dziesiątki tysięcy godzin na przyglądaniu się pozycjom szachowym”, są w stanie zapamiętać układ figur na szachownicy w ciągu 5-10 sekund i utrzymać go w pamięci tak długo, by rozgrywać turnieje symultaniczne (równoległe) z kilkudziesięcioma przeciwnikami naraz, i to często nie patrząc na szachownicę, a nadto bezbłędnie powtórzyć większość partii następnego dnia. Dzieje się tak dlatego, że zapamiętują sytuacje „blokami", klasyfikując je jako odmiany kilkudziesięciu tysięcy dobrze im znanych układów (Chase i Simon, 1973). Mistrz szachowy „jest raczej świetnym «rozpoznawaczem» niż głębokim myślicielem" (Glascr, 1988, s. 18). Operuje wyższego rzędu, ogólniejszą i bardziej abstrakcyjną „jednostką rozpoznawczą" niż amatorzy i słabsi zawodnicy, którzy myślą tylko o położeniu poszczególnych figur własnych i figur przeciwnika.

Celowe przesuwanie określonych figur na szachownicy można nazwać czynnością naturalną dla gry w szachy, wykonywaną praktycznie w jej typowym przebiegu. Podobnie naturalne są takie czynności, jak wypowiadanie zdań, obserwowanie zjawisk przyrodniczych, liczenie przedmiotów. Obrazowa i werbalna reprezentacja rzeczywistości wystarcza, by te czynności mógł poprawnie wykonać uczeń w szkole.

Partia szachów może być jednak także zakodowana i przedstawiona w zapisie alfanumerycznym (literowo-cyfrowym), co stanowi symulację, czyli upodobnienie sytuacji do rzeczywistości przez naśladowanie jej cech istotnych. Informacja o przebiegu gry jest dzięki symulacji streszczona. Ruchy figur na szachownicy są zapisane jako współrzędne zajmowanego pola, co wystarczy wprawnemu szachiście do odczytania partii oraz do interpretacji poziomu gry i jej wkładu do teorii szachowej.

W kształceniu szkolnym możemy rozróżnić dwa poziomy symulacji przedmiotów, zjawisk i procesów naturalnych: