68676 skanuj0018 6

21 f, Pwęnoatyta nvęt/łytwoOow$

t opinio nu doświadczeniu życiowym). I*im\ Idy w unii nl»*i hi Imialne występuje wtedy, gdy przesłanki nic zostały podane i /lub nie zadumano /wią/ku między przesłanką n konkluzją’².

Podział praktycznych podejść prognostycznych motta przeprowadzić na podstawie różnych kryteriów. Według jednej z propozycji można w yróżnić cztery główne podejścia:

•    /orientowane na dane (empiryczne, eksperymentalno-empiryczne);

•    zorientowane na modele (analityczne);

•    łączące dwa pierwsze podejścia, czyli dane z modelami (itcracyjne);

»    zorientowane na cele (ideologiczne);

•    /orientowane na sprzeczności (dialektyczne)”.

Podejście empiryczne (eksperymentalno-empiryczne) opiera się no empirycznej ocenie istniejących danych, w tym badań opinii, przy wykorzystaniu analiz ilościowych rozwiniętych w statystyce i ekonometrii.

Podstawą podejścia analitycznego jest dobrze zdefiniowany model teoretyczny, starający się wyjaśnić wzajemne relacje między niew ielką lub znaczną liczbą zmiennych. Model taki jest równaniem (lub układem równań). Po lewej stronic są zmienne wyjaśniane przez model (tzw. zmienne endogeniczne), n po prawej - zmienne wyjaśniające. Podczas budowy modelu ważne jest, by uchwycić najważniejsze zmienne, dlatego dla opracowującego go kwestia dostępności danych nie powinna być czynnikiem ograniczającym. Typowymi technikami prognostycznymi są tutaj symulacja, analiza korelacji i analiza substytucji.

W podejściu analityczno-empirycznym uwzględnia się dostępność danych empirycznych bądź eksperymentalnych wspierających hipotez)’ modelu teoretycznego. Czasami robi się odwrotnie - mając dostępne dowody empiryczne (dane. wyniki eksperymentów, doświadczenie historyczne) formułuje się model teoretyczny najlepiej wyjaśniając)’ zaobserwowane dane i zjawiska.

Przeprowadzane analizy w' podejściu ideologicznym (zorientowanym celowo) uznają explicile oddziaływanie między wykonaną prognozą a tym, co rzeczywiście ma się wydarzyć. W tym rozumieniu świat bez prognozy byłby innym światem niż ten. w którym prognozę opracowano.

U podstaw podejścia dialektycznego leży założenie, że zarówno przeszłość (historia), jak i przyszłość są sekwencją konfliktów oraz że prawdziwa treść systemu - lub wydarzeń w przeszłości i przyszłości - jest rezultatem wysoce złożonego procesu, który zależy od planu lub roboczej hipotezy.

Kiedyś l.udw ig eon Mises stwicrd/il. że są tylko trzy sposoby radzenia sobie r przyszłością: hazard, inżynieria i spekulacja¹*.

" |'or. M CicSlak (red.), ProgmutiHiinu'    Metodyt zailosowunui, Wydawnictwo

Naukowe PWN, w«»/*w# W02,». 17.

" Por O. MopuMa, K Koon, K. P Helu. Lmm Hww Pmjectum ttf-hnm ISdlituU,

MNMC, aorf    Halitu**, ( WitUulue. MA 1973,a. IJ I«.

*• Por. I, von Mim ittśfśtf rfrWńoHł, <1*    • 9®

_L

»

Gracz nic wm mc«»(dMi/etnu. od którego zależy rezultat gry. Zna tylko częstość sprzyjającego wyniku w teru takich zdarzeń. Jest to wiedza bezużyteczna dla jego pr/cdsięw/ięcia Wicr/y w szczęście i to jest jego jedyny plan.

Inżynier wie wszystko, czego potrzeba do technicznie zadowalającego rozwiązania problemu. Występują jednak strzępy niepewności, a on próbuje je wyeliminować, przyjmując margines bezpieczeństwa.

Konieczność dostosowania własnych działań do działań innych ludzi czyni człowieka spehilatorem. Sukces lub klęska zależą od większej lub mniejszej umiejętności zrozumienia przyszłości. „Każde działanie jest spekulacją. W tyciu c/Jowicka brak jest stałości, a więc również bezpieczeństwa"’⁵.

W wydaniu książkowym* nie występuje termin ..spekulator”, ale jeżeli każde działanie jest spekulacją, to każdy uprawia spekulację, czyli jest spekulalorcm (nic „spekulantem", gdyż termin ten został zarezerwowany dla działań ocenianych ujemnie). Spekulator to ten. kto rozważa swoje działanie w społeczeństwie w kategoriach jego następstw, po uwzględnieniu możliwych reakcji otoczenia Pojęcie spekulacji i spekulatora ma tu sens neutralny i jest najbliższe pojęciom polityki i polityka oraz odpow iada działaniu, które nazwaliśmy „rywalizacją"

Metody badania stosunków międzynarodowych, w tym metody progno/4>wa nia, dzieli się czasem na jakościowe i ilościowe. Metody jakościowe wiążą / wielowariantowym opisem zjawisk i procesów, z udziałem wiedzy, doświad-czenin i intuicji ekspertów. Uchodzą za „bogatsze" od metod ilościowych Melo dy ilościowe operują zmiennymi przybierającymi postać liczb; zdaniem niektórych - mogą mieć zastosowanie tylko do stosunkowo prostych opisów. Pod/ud len, jakkolwiek uzasadniony ze względów dydaktycznych, jest jednak dużym uproszczeniem i zabiegiem sztucznym.

Do badania przyszłości służą różne metody i techniki. Wobec wielości kryte-riów trudno je ująć W krótkiej i zrozumiałej formie, dlatego poniższa propozycja będzie nieco „chaotyczna". W dalszych rozdziałach kwestie te będą omawiane hardziej szczegółowo.

Metoda ekstrapolacji

Chyba najczęściej stosowana metoda prognozowania; polega na rzutowaniu w przyszłość zauważonych tendencji czy trendów. Inaczej mów iąc, jest to wnioskowanie o tendencjach rozwojowych, stosunkach, wartościach na zewnątrz ja kiegoś przedziału na podstawie tego. co zaobserwowano dotychczas. W prognozach stosuje się ją z reguły pod postacią ekstrapolacji funkcji trendu.

Metoda analogii

Metoda wykorzystująca podobieństwo, korelację zjawisk, które zaszły w przeszłości. a które w podobnej formie mogą zajść w przyszłości. W prognozowaniu stosunków międzynarodowych dobre wyniki dają analogie historyczne, ale

"Ismto.s. IM

* I    Itmhk*