69259 skanuj0023 (182)

mieniu konwencji rzymskiej z 1922 roku bezpaństwowcami upraw-- nionymi do „paszportu nansenowskiego”. Co prawda, problem podwójnego obywatelstwa (a teraz już także wielokrotnego) jest przedmiotem umów międzynarodowych od 1868 roku (tj. pierwszego z tzw. układów Bancrofta), a później wracano do niego wielokrotnie (art. 5 konwencji haskiej z 1930 roku, konwencja sztrasburska z 1963 roku itd.), jednak nadal rodzi się, zwłaszcza w przypadku mniejszości narodowych i migrantów, wiele sytuacji konfliktowych (związanych m.in. z kwestią lojalności państwowej, służby wojskowej, ponoszenia ciężarów utrzymania państwa, a także efektywnego korzystania przez jednostkę z uprawnień konstytucyjnych wewnątrz kraju i opieki konsularnej poza jego granicami). Kiedy, zgodnie z receptą Dahrendorfa przepisaną w 1991 roku przeciwko takim konfliktom, będzie możliwe , jedno obywatelstwo dla wszystkich Europejczyków”? Czy regiony przybliżają podobne rozwiązanie, czy czynią je jeszcze bardziej iluzorycznym?

Poza racjonalnością gry o sumie niezerowej, do tworzenia europejskiej wspólnoty nowego typu skłaniały państwa narodowe jeszcze inne argumenty. W przypadku Europy Zachodniej był to ważny do niedawna argument zagrożenia militarnego zc strony ZSRR (dziś często występujący w postaci lęku przed mililaryzacjąsyslcmu r >1 i tycznego Rosji) oraz chęć przeciwstawienia się hcgemonislycznym (politycznym, ekonomicznym, kulturalnym) inklinacjom USA. W tym drugim przypadku reakcje obronne wywoływał również stereotyp Ameryki postrzeganej jako „kraj Żydów, kultury «Reader’s Digest», chorób przekazywanych przez stosunki seksualne, rozwodów, ateistów, gangsterów i finansowego imperializmu”⁸⁵. Dla niektóiych krajów, zwłaszcza byłych imperialnych metropolii, było to poszukiwanie recepty na samych siebie po rozpadzie imperiów. Dla jeszcze innych - silna motywacja do przebudowy wewnętrznej, np. własnego rolnictwa. Dla większości—sposób na skuteczny udział we współzawodnictwie ekonomicznym z USA i Japonią. W przypadku Europy Centralnej i Wschód- ^{1 2 3 4} niej -- ucieczka od totalitaryzmu, klaustrofobii i biedy do „Europy obfitości i wolności”; Europy, być może, „pazernej, egoistycznej, ale wydajnej”. W obu przypadkach była to i nadal jest chęć znalezienia się we wspólnym systemie z silniejszymi sąsiadami i w ten sposób uzyskanie możliwości wpływu „od środka” na ich poczynania.

Wspólnota ponadpaństwowa, trzeci element trójkąta, była i jest jednocześnie w tych warunkach pożądanym ideałem, symbolem, modelem, normatywem, instrumentem i mitem oraz, last but not least, pragmatyczną koniecznością.

Vincent Wright łączy początki idei ponadpaństwowego zjednoczenia Europy z Williamem Pennem, Immanuelem Kantem, Claudem H. Saint-Simonem oraz Carło Cattaneo^S6. Plany federacji narodów europejskich - w formie Stowarzyszenia Państw - kreślił Adam Jerzy Czartoryski (w Memorandum z 1803 r. oraz w wydanym w 1830 r. Eseju o dyplomacji). Inni podkreślają związek tej idei z różnymi orientacjami dziewiętnastowiecznego socjalizmu i ruchem robotniczym. Formą zjednoczenia, w każdym razie w zamyśle Woodrowa Wilsona, i już nic tylko europejskiego, miała stać się Liga Narodów. Ruch społeczny na rzecz Paneuropy zapoczątkował w roku 1923 R. Couden-hove-Kalergi, współtworząc Pan-European Union^{5 6}. Leopold Kohr w 194! roku ogłosił pomysł „pokoju wieczystego na podstawie regionalizacji”. Europa, wediug tej koncepcji, miałaby być podzielona na 50 równych części wydzielonych w taki sposób, aby w każdej z nich znalazły się różne narody. Po II wojnie światowej, i w znacznym stopniu jako reakcja na tę wojnę, rozwinęła działalność Europejska Unia Federalistów, wsparta od 1952 roku przez Liberalną Młodzież Europy, a po roku 1955 przez Action Committee for the United States of Europę i całą gamę podobnych organizacji.

Jednak rzeczywisty proces zjednoczenia zaczął się nie w gabinetach uczonych i nie na imprezach ruchów społecznych, lecz od chłodnych rachunków menedżerów europejskiego węgla i stali (1951, Europejska Wspólnota Węgla i Stali), specyfiki energii atomowej (1958, Europejska Wspólnota Energii Atomowej), potrzeby koordynacji

l

1

V. Wright, Explaining Relance: European integration as a Model, Myth

2

and Instrument [w:] A. Clesse, R. Vemon (eds.), The European Community after

3

1992..., s. 84.

4

118

5

   Ibidem, s. 80.

6

   Zob. R. Coudenhovc-Kalergi, Pan-Europe, New York 1926.

119