70386 skanowanie0003

108 HERMENEUTYKA BIBLIJNA

kich czynów Jezusa zajęłoby tyle miejsca, że świat nie pomieściłby ksiąg, które by trzeba w związku z tym napisać (J 2.1, 25).

Specyficzną postacią sensu przenośnego jest symbolizm wyrażający jakąś rzeczywistość za pomocą innej, którrj ma ją zastąpić, przy czym chce także zwrócić uwagę na samą siebie w swej funkcji prezentującej. Różnica między symbolem a obrazem lub metaforą polega na powtarzaniu się i pewnej stałości symbolu ¹. Podstawowym środkiem ekspresji w symbolizmie jest symbol, będący znakiem, przedmiotem lub zwyczajną czynnością, które albo z natury rzeczy albo na podstawie umowy oznaczają inny przedmiot łub pojęcie. Symbolizm może być zatem naturalny lub umowny. Jest naturalny wówczas, gdy spontanicznie wyzwala skojarzenia z inną, faktycznie zamierzoną przez autora rzeczywistością, np. klucz jest symbolem władzy, stąd w tekście „tobie dam klucze królestwa niebieskiego” (Mt i 6, 19) mowa jest o przekazaniu władzy, którą klucze symbolizują. Podobnie naturalny symbolizm mogą mieć pewne zjawiska lub zdarzenia — ogień jest symbolem klęski lub próby, wschód słońca symbolem nastającego dnia. W Biblii mamy ponadto liczne przykłady czynności symbolicznych (zwłaszcza u proroków), które zgodnie z powszechną u ludów starożytnych skłonnością do uplastyczniania mowy wyrównywały tą drogą brak słów dla wyrażenia pewnych treści lub potęgowały silę ekspresji, Anioł dotykający rozżarzonym węglem warg Izajasza spełnia czynność symboliczną, oznaczającą dokonane przez samego Boga oczyszczenie jroroka (Iz 6, 6-8); Inne czynności symboliczne, np. Jr 19, 1-13; 28, lOn; Ez 40-42^{2 3}.

Symbolizm umojwny może być reprezentowany przez przedmioty, imiona osób lub liczby, symbolizm przedmiotów (jak np. Daga jako symbol państwa i narodu) jest w Biblii zjawiskiem dość gęstym. Można by tutaj wskazać na bogaty symbolizm wyposażenia świątyni, stroju arcykapłana ^;zy rytuału ofiar. Często również Biblia nawiązuje do symbolizmu imion, zarówno w ST (np. imio-ia dzieci Ozeasza: Lc-Ruchama — Nie-Ma-Miłosierdzia i Lo-Ammi — Nie-Mój-Lud), jak i w NT np. Szymon zostaje nazwany Kefascm, czyli Skałą, co od początku miało wskazywać na jego /yjątkową pozycję w : ramach kolegium apostolskiego). Klasycznym przykładem częstego stoso-/ania symbolizmu liczb jest Apokalipsa; liczby symbolizują w niej bądź wartości nikłe (np. Ap

, 10: pięć miesięcy; 8

1: pół godziny), wielkie (Ap 20, 3. 5. 7: tysiąc lat; 7, 4: sto czterdzieści cztery

/siące, przy czym 14^ jest kwadratem liczby 12), zamkniętą całość (Ap 1,4 — 3, 22: siedem koś-

iołów) bądź niedosko alą była siódemka)

nałość (Ap 13,18: sześćset sześćdziesiąt sześć == trzy szóstki, a liczbą dosko-

4j ZASADA JEDYNOŚCI SENSU WYRAZOWEGO

Podstawową zasadą hermeneutyki biblijnej jet przekonanie, iż każde zdanie tsma św. ma swój sens wyrazowy. Wynika ono z faktu, że Pismo św. jest słowem oga przekazanym■ ludziom przez hagiografów, którzy chcieli je wyrazić i rzeczy-iście wyrazili na piśmie, czyniąc z niego podstawowy środek wyrazu. Intencja prowadzenia czytelnika w błąd poprzez sformułowania wieloznaczne, w których knie sens podstawowy i rzeczywiście zamierzony przez autora, mija się ze świętoś-i Biblii, z faktem natchnienia i z głównym jej zadaniem, jakim jest przekazanie awdy zbawczej, ;

Natura języka oraz świętość Pisma św. domagają się uznania zasady, że każde anie Biblii ma tylko jeden sens wyrazowy. W Piśmie św. nie ma zdań wieloznacz-ch. Faktem jest jednak, że niektóre wypowiedzi Pisma św. stwarzają trudność,

Itępiu jeden lęau tul

pozwalając na dwie, a czasem i więcej wykładni. Nie przecząc temu oczyw zjawisku, trzeba jednak stwierdzić, że autor natchniony miał na myśli tyi|cęj; sens i ten właśnie chciał wyrazić. Trudność jego odczytania — czy to niejasne sformułowania, czy też z powodu skażenia tekstu (częste księgach ST, np. w Psalmach, u Ezechiela) nie oznacza bynajmniej w jednym zdaniu zamierzył kilka sensów wyrazowych. Proponują jakiegoś tekstu, zawsze należy sobie zdawać sprawę z tego,' którą z zgodną z intencją hagiografa. Nie wolno bynajmniej argumentować,

ze *y

i'

✓ meMpryc iż |]|amo'gra

" mych

c IX.

nich użnaćlża

_w....._Ł______________________ _______ .........................., iż wielośćiseńr

,    .    ^J    °    .    .    ⁷ ,    ; II :il; J !    |

sow w jednym zdaniu miałaby świadczyć o bogactwie myśli autorów bjb,jjnVch:. Takie przekonanie byłoby równoznaczne z uznaniem, iż przez \yielośc ;jdhsó\i' Biblia chce świadomie wprowadzić czytelnika w błąd. Wprawdzie Augustyjhr ji?Tomasz^{4 5} mówią czasem o wielu sensach, faktycznie jednak w takich przypadkach chodzi albo o sens typiczny danego tekstu, albo inny jeszcze rodzaj! senstj podporządkowanego sensowi wyrazowemu.    !    ' |j ;| ;j ^:

Swoistą trudność w uznaniu jedyności sensu wyrazowego mogą! sprawiać niektóre teksty z Ewangelii św. Jana, której autor jakby świadomie ';posłu|i\i'kłj się wyrazami lub zwrotami dopuszczającymi dwie równoprawne interprjetacjejf 'dialogu Jezusa z Nikodemem wypowiedź o „urodzeniu dvtodev” można jrozumiec jjtko postulat „ponownego narodzenia” lub „narodzenia z góry.” (J 3, 3.1 7). W j takich wypowiedziach trudno udowodnić, jakoby dwojakość sensu byłaj przez jąutjora zamierzona, a poza tym występowanie tego rodzaju wypowiedzi o podwójnym znaczeniu nigdy nie stwarza sytuacji, w których trzeba by dopuścić istnienie: dwóch wykluczających się sensów.

5. SENS PEŁNIEJSZY

'alk

Jest to specjalny rodzaj sensu wyrazowego wynikający ze słów laagiogii wyraźnie zamierzony tylko przez Boga jako głównego autora ksiąg natełmi Na istnienie takiego sensu zwrócono uwagę dopiero na początku >ŚX w. cjatora teorii sensu pełniejszego (sensus plenior), A. Fernandeza⁶, decydujją fakt, że wiele tekstów biblijnych rozpatrywanych w ramach całej historii ;ż. ma o wiele głębszą wymowę aniżeli odczytywanie ich w oderwaniu od tek ralnego dla nich kontekstu historiozbawczego.

Na powstanie teorii sensu pełniejszego znaczny wpływ wywarła niewątpliwie

1

   Por. R. Wellek) A. Warren, Teoria literatury, Warszawa 1976, 248; S. Migliasso, Dal boloal linguaggio simbolico, RiBl 29 (1981) 187—203.

2

   Por, G. Fohrer, Die sytnbolischen Hancllungen der alttestamentlichen Propheten, Ziirich 7²; tenże, Die Gattung der Berichte itber symbolische Handlungen der Propheten, w; Studien alttestamentlichen Prophetie, Berlin 1967, 93—132.

3

   Por. E. B. All'oi UApocalypse, Paris 1933, XXXV-LXXIII.

4

   De doctr. christ. III 27, PL 34, 80.

5

   I q. 1 a. 10, ob. 1 et ad 1.

6

   Wyrażenia „sensus plenior” użył on po raz pierwszy w traktacie o hermeneutyce w Irisłitu-

tiones Biblicae, Roma 1927⁵, 306. Teoretycznie zasady sensu pełniejszego opracował vNastępujących artykułach; Sensus typictis, sensus plenior, Bb 33 (1952) 526—528; Sentido plemor, literał, tipico, espiritual, Bb 34 (1957) 299—326. Spośród innych autorów należy wymicnić:!E. F. Śu cl’lffe,| The Plenary Sense as a Principle of Interpretation, Bb 34 (1953) 333—343; S. Styś, O pi?/ sie ^pełniejszym w Piśmie św., STNKUL (1952) 6—H; J. J. 0’Rourke, Mar ginął Notes on the Sehsus Plenior, CBQ 21 (1959) 64—71; J. Schmidt, Die alttestamentłichen Zitałe bei Paidus und dielThe-orie vom Sensus Plenior, BZ 3 (1959) 161—173; P. Benoit, La plenitude dc sens 'des Liwesj Shlnts, RB 67 (1960) 161—196; J. Drozd, Problem „sensu pełniejszego" w Piśmie iw.J RTJCl 10 (1^63) z. 2, 89—103; R. E. Brown, The „Sensus Plenior” in the Ten Last Years, CBQ 25 (1963) |26z-j-4285; W. S. Lasor, The Sensus Plenior and Biblical Interpretation, w: Scripture, Tradition, Interpretation (Fs, E. F. Harrison), Grand Rapids 1978, 260—277.    j i ; |