72176 Obraz5 (93)

tradycyjnym, gdzie transakcje zawiera się na parkiecie giełdy między jej uczestnikami, a inaczej na giełdzie, na której transakcje zawiera się poprzez odpowiedni system informatyczny (mówi się, iż giełda taka jest zorganizowana w sposób komputerowy lub elektroniczny). Na początku XXI w. nie wszystkie giełdy przeszły na system komputerowy, chociaż wzmaga się tendencja do przechodzenia z systemu tradycyjnego na system komputerowy. Dość powiedzieć, że największa giełda na świecie, czyli New York Stock Exchange (NYSĘ), dopiero na początku 2004 r. podjęła decyzję o zreformowaniu systemu prowadzenia transakcji na parkiecie, czyli przejściu na w pełni elektroniczny system zawierania transakcji. Na NYSĘ około 90% transakcji było zawieranych metodą tradycyjną (jest to metoda open outciy, czyli metoda aukcyjna), a tylko około 10% transakcji — drogą elektroniczną, czyli z pominięciem maklerów giełdowych (traders) finalizujących transakcje na parkiecie. Z kolei druga giełda w Nowym Jorku, czyli NASDAQ, jest giełdą zorganizowaną w sposób komputerowy.

Dla giełd zorganizowanych w sposób tradycyjny trudno przedstawić jeden uniwersalny model organizacyjny. Występują na nich generalnie cztery grupy uczestników, którymi są: pośrednicy, samodzielni uczestnicy giełdy, urzędnicy oraz goście.

Najważniejszą i zarazem najbardziej charakterystyczną grupą uczestników giełdy są pośrednicy, zwani giełdowymi maklerami (stockbrokers). Zostają nimi kompetentni przedstawiciele podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa maklerskie, które maja status członka giełdy. Maklerzy ci otrzymują od swojego pracodawcy upoważnienie do zawierania transakcji w jego imieniu. W przeważającej masie pracują oni na zlecenie i na rachunek klientów swojego pracodawcy, którymi są osoby fizyczne i prawne. W niewielkim tylko stopniu mogą przeprowadzać operacje na rachunek przedsiębiorstwa, które reprezentują. Stąd też ich główna funkcja sprowadza się do pośrednictwa w transakcjach kupna-sprzedaży papierów wartościowych.

Na giełdach światowych można wyodrębnić przynajmniej kilka grup maklerów giełdowych. Wśród nich najważniejszą grupę na niektórych giełdach stanowią tzw. maklerzy kursowi, a więc maklerzy wyznaczający kurs waloru, za który odpowiadają. Makler ten nie działa we własnym interesie, ale w interesie ogólnym. Oznacza to, że maklerzy ci nie mogą prowadzić transakcji na własny rachunek i we własnym imieniu w odniesieniu do tych walorów, których kursy ustalają, chyba że jest to konieczne do realizacji udzielonych im zleceń. Wynika stąd, że makler kursowy podejmuje się jedynie pośrednictwa w transakcjach kupna-sprzedaży walorów, których ceny ustala, zlecanych przez inne podmioty, z którymi nie musi zawierać formalnych umów. Maklerzy kursowi wyznaczając ceny mają całkowitą wyłączność handlu giełdowego określonymi papierami wartościowymi, co oznacza, że ustalone przez nich ceny są powszechnie obowiązujące i inni uczestnicy rynku giełdowego bezwzględnie muszą korzystać z ich pośrednictwa. Chodzi oczywiście o te walory, których cena powinna być ustalona oficjalnie na giełdzie, a więc mieć charakter urzędowy. Posiadanie wyłączności obrotu przez maklera kursowego umożliwia wyznaczenie takiej ceny.

Inną grupę stanowią tzw. maklerzy wolni. Makler wolny to osoba, która pośredniczy w transakcjach między innymi uczestnikami giełdy, najczęściej między instytucjami kredytowymi. Klientami maklerów wolnych nie są osoby prywatne. Nie ograniczają się oni jedynie do pośrednictwa, ponieważ mogą także przeprowadzać transakcje kupna-sprzedaży papierów wartościowych we własnym imieniu i na własny rachunek. Mogą w tym zakresie ustalać kursy walorów, którymi handlują, ale nie mają one wówczas charakteru urzędowego. Ponieważ makler wolny pracuje na własny rachunek, jego główne zadanie polega na handlu walorami niedopuszczonymi do urzędowego obrotu giełdowego. Jego zarobek uzależniony jest od funduszy, jakimi dysponuje oraz od różnicy cen zakupu i sprzedaży w realizowanych transakcjach. Otrzymuje on również prowizję za pośrednictwo w transakcjach, które zrealizuje. Udział maklerów wolnych w transakcjach papierami wartościowymi na giełdzie jest znikomy.

Dodajmy, iż zarówno maklerzy kursowi, jak i maklerzy wolni są zobowiązani do prowadzenia dziennika, w którym muszą odnotowywać szczegóły zawartych transakcji kupna-sprzedaży. Są one następnie podstawą rozliczania się z partnerami handlowymi. Rozliczanie takie następuje na podstawie noty maklera, która musi zawierać m.in. takie informacje jak: strony transakcji, dzień jej zawarcia, przedmiot transakcji, ilość walorów i kurs waloru. Sporne kwestie między stronami transakcji, które nie mogą być w sposób zadowalający wyjaśnione przez strony, rozstrzyga giełdowy sąd rozjemczy.

limą ważną grupą osób występujących na giełdzie są samodzielni uczestnicy giełdy. Są to osoby dopuszczone do obrotu giełdowego, które mają prawo zawierania transakcji we własnym imieniu i na własny rachunek. Zazwyczaj są to zarządcy firm prywatnych lub publicznych, prowadzących interesy na rynku finansowym (np. banki, firmy maklerskie), a także mogą to być przedstawiciele firm lokacyjnych. Tak więc w istocie chodzi o dopuszczenie tych firm do handlu giełdowego. Wśród uczestników samodzielnych są tzw. specjaliści, którzy prowadzą transakcje kupna-sprzedaży walorów zasadniczo we własnym imieniu i na własny rachunek. Wykonują oni jedynie operacje na giełdzie i tylko z innymi uczestnikami giełdy. Mogą zawierać transakcje z każdym oferentem po cenach przez siebie ustalonych, a ich dochodem jest różnica cen kupna i sprzedaży. Specjalizują się oni na ogół w handlu określonymi typami i rodzajami papierów wartościowych, np. akcjami przedsiębiorstw przemysłu ciężkiego lub maszynowego, akcjami banków, obligacjami państwowymi lub komunalnymi. Ich funkcję można przyrównać do roli, którą odgrywa hurtownik na rynku towarowym. Specjaliści funkcjonują np. na rynku giełdowym w Nowym Jorku (specialists), gdzie przypisuje się im także rolę market maker, czyli osoby, której obowiązkiem jest takie działanie na giełdzie, aby zapewnić płynność obrotów walorami, którymi obracają. Mają oni zazwyczaj swoją lokalizację przestrzenną na parkiecie giełdy i posiadając poszczególne walory lub ich grupy oferują jednocześnie kupno oraz sprzedaż tych walorów. Chodzi bowiem o to, by nie dopuścić do sytuacji, w której klient nie mógłby skorzystać z interesującej go oferty. Zarobek specjalisty wynika głównie z wielkości obrotów dokonanych na

143