73327 img022 (49)

222 Rozwój po Śląsku: procesy kapitalizacji kultury w śląskiej społeczności górniczej

go, alternatywnie rozumianego rozwoju. Z jednej strony oznacza bowiem finansowe i instytucjonalne wsparcie lokalnych inicjatyw rozwojowych, co wpływa na ich dynamikę, z drugiej natomiast strony, przez włączanie określonych lokalności do globalnego systemu zależności, oddziałuje na charakter procesu, wymuszając dążenia do samookreślenia i poszukiwania własnego miejsca w szerszym układzie społecznym.

Nie bez znaczenia okazują się także uwarunkowania geograficzne. Wydaje się bowiem, że fenomen Radzionkowa w znacznym stopniu jest determinowany przez jego lokalizację w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym, w otoczeniu dużych miast. Taka lokalizacja przesądza o funkcjach, jakie miasto musi pełnić wobec swoich mieszkańców. Bliskość stale chłonnego rynku pracy zwalania niejako władze lokalne z konieczności stwarzania miejsc pracy i pozwala się koncentrować na „jakościowym” wymiarze rozwoju, to jest na stwarzaniu wysokiej jakości warunków życia. Należałoby zatem zadać pytanie,: Jakie byłyby możliwości rozwoju tego typu społeczności, gdyby była ona oddalona od wszelkich ośrodków produkcyjno-usługowych?

W wypadku Radzionkowa wysoka jakość życia mieszkańców jest możliwa dzięki gęstej, częściowo uwarunkowanej historycznie i kulturowo sieci organizacji społecznych, które współorganizują z władzami lokalnymi życie społeczności i przejmują część odpowiedzialności w tym obszarze, co znacznie ułatwia zarządzanie procesem rozwoju. Działalność na rzecz poprawy jakości życia mieszkańców wpływa na społeczność upodmiotowiająco, powodując zwiększenie aktywności i włączanie do procesu rozwoju kolejnych grup. Pojawia się zatem kolejne pytanie: Jakie są możliwości rozwoju społeczności pozbawionych opisanego kapitału kulturowo-spolecznego?

W omówionych badaniach udało się ustalić stadia procesu, który odbywał się tu niejako w sposób naturalny, spontaniczny i samoistny, to znaczy nie był implementowany odgórnie, a jego dynamika wynikała z aktualnych potrzeb i rozwoju społeczności. Czynnikami warunkującymi przebieg tego procesu było zarówno zaangażowanie lokalnych liderów, utożsamiających się z miejscem i społecznością oraz czerpiących satysfakcję Z działalności dla niej, wspomniana już mała skala zarządzanego procesu, jak i lad instytucjonalny społeczności, a także bogata polityka kulturalna miasta.

Proces rozwoju w badanej gminie objął oba poziomy przedstawionego wcześniej modelu, upodmiotowienia i jakości życia, aczkolwiek poszczególne jego wymiary były rozwijane w różnym tempie i dochodziło do ich interferencji. Poziom upodmiotowienia nie musi zatem stanowić podstawy rozwoju, procesy te mogą bowiem się pojawiać w późniejszym okresie, a poprawa jakości życia ma tu podstawowe znaczenie. Sam rozwój społeczny i kulturowy wpływa zatem upodmiotowiająco. Na współzależność procesów upodmiotowienia i poprawy jakości życia należy więc spojrzeć w bardziej dynamicznych i złożonych kategoriach. Nie mają one liniowego charakteru, są raczej wynikiem wielu złożonych interakcji i warunkują się wzajemnie. Upodmiotowienie wymagało zatem uruchomienia pochodzących z wyższego poziomu zaproponowanego przez Alana Barta i Stuarta Hashagcna (2000) modelu procesów, których zespół określają oni społecznością kreatywną.

Zebrane obserwacje procesów rozwoju społeczności Radzionkowa pozwalają potwierdzić postawione w rozdziale czwartym hipotezy. Tradycja i tożsamość stanowiły ważne mechanizmy, na podstawie których badana społeczność się rozwijała. Zidentyfikowano jednak także wykluczający wpływ tego typu oddziaływań.

Hipoteza znaczenia lokalnych liderów również znalazła potwierdzenie w zebranym materiale badawczym. Udało się ustalić, że zasoby społeczno-kulturowe społeczności uległy transformacji. W wyniku zderzenia ze środowiskiem zewnętrznym i zewnętrznymi wartościami kulturowymi przerodziły się w kapitał rozwojowy. Jak bowiem tłumaczyli lokalni działacze, autorzy sukcesu Radzionkowa, dopiero edukacja w uczelniach wyższych, kontakt ze światem zewnętrznym uzmysłowił im lokalny potencjał Radzionkowa, możliwości jego uruchomienia oraz samoorganizacji i rozwoju społeczności. Lokalni liderzy odegrali zatem rolę brokerów, przekształcających zasoby tradycji w kapitał rozwojowy. Znajomość wielu kontekstów kulturowych umożliwiła ponadto lokalnym liderom objęcie funkcji „odźwiernych”. Innymi słowy, liderzy wnieśli do badanej społeczności dwa niezwykle istotne z punktu widzenia rozwoju typy kapitału społecznego: pomostowy i wiążący. Bez nich nie nastąpiłyby zaobserwowane w Radzionkowie procesy rozwoju i upodmiotowienia.

Jakie wnioski płyną zatem z tych obserwacji? Przedstawiony przypadek Radzionkowa porusza trzy istotne kwestie. Przede wszystkim przypomina o potencjale społeczności lokalnych, który - w świetle przedstawionych koncepcji rozwoju alternatywnego - jest niezwykle cennym źródłem społecznych i kulturowych zasobów. Przypadek Radzionkowa wydaje się potwierdzać, że przestrzeń społeczna. możliwości kreowania kapitału społecznego i tworzenia obywatelskich instytucji czynią ze społeczności lokalnych obiecującą, alternatywną drogę rozwoju. Warto podkreślić, że rozwój przestrzeni społecznej Radzionkowa sprzyja nie tylko realizacji założeń rozwoju w jego społecznym wymiarze, to jest społecznej inkluzji, poprawie dostępności i jakości usług społecznych oraz przeciwdziałaniu marginalizacji. Wytwarza również społeczny dobrostan równoważący gospodarcze niedostatki gminy, których naprawa leży poza zasięgiem możliwości samych mieszkańców. Wydaje się, że rację ma zatem laureat Nagrody Nobla Amarlya Sen twierdząc, iż lepiej jest być wolnym aniżeli bogatym (por. Sen 2002), psychiczny dobrostan mieszkańców jest bowiem cenniejszy od wysokiego PKB. Społeczności lokalne same w sobie nie stanowią jednak środowiska dla procesów rozwoju. Nie należy bowiem wierzyć w utopijne przekonanie o możliwościach kreacji społeczności ludzi „biednych, ale szczęśliwych”. Proces rozwoju wymaga wielu innych