74419 Strona119

właściwy wynosi 1,52 G/cm³. Wyraźną sublimację chlorku amonowego można spostrzec już w temperaturze 250 C, a w temperaturze 339°C prężność jego par wynosi 760 mm słupa rtęci (rys. 51).

Rys. 51. Krzywa prężności par chlorku amonowego

Chlorek amonowy topi się w zamkniętej przestrzeni w temperaturze 520^i;C; jego ciepło właściwe wynosi 0,39 cal/g C.

W podwyższonych temperaturach obok sublimacji zachodzi dysocjacja chlorku amonowego na amoniak i chlorowodór :

NH, Cl ^ NH₃ + HC1.

₍ Przy ochłodzeniu reakcja przesuwa się w lewo.

W tablicy 76 podano stopień dysocja-cji chlorku amonowego w granicach temperatur od 200 do 400°C.

Stosowanie siarczanu amonowego jako substancji dymotwórczej mas dymnych nie jest celowe, gdyż zawarty w siarczanie tlen będzie zużywał się w procesie palenia na utlenienie substancji palnej.

Również mało odpowiednią substancją dymotwórczą byłby fluorek amonowy, który już w temperaturze pokojowej rozkłada się na amoniak i fluorowodór.

Z innych związków nieorganicznych należy wymienić haloidki wielu metali, które są stosunkowo lotne w niewysokich temperaturach (poniżej 1000°C). Haloidki cynku, żelaza, glinu zawierają jednak wodę krystalizacyjną i są na tylę higroskopijne, że ich odwodnienie staje się trudne.

Tablica 76

Temperatura °C	Stopień dysocjacji par NH4C1 %
200	57
250	61 '
300	64
350	69
400	79

240

feu ,

Spośród związków organicznych zarówno węglowodory szeregu alifatycznego, jak i aromatycznego mogą być wykorzystywane jako substancje dymotwórcze. Na przykład, bez rozkładu mogą odparowywać oleje wrzecionowe, maszynowe i cylindrowe.

Spośród węglowodorów aromatycznych największe zastosowanie jako substancje dymotwórcze mas pirotechnicznych znalazły naftalen i antracen.

Naftalen C₁₀H₈ ma ciężar właściwy 1,16 G/cm³ w temp. 20°C; temperatura topnienia wynosi 80°C, temperatura wrzenia 218°C. Ciepło właściwe naftalenu stałego jest równe 0,30 cal/g^uC w temp. 20°C, naftalenu ciekłego 0,40 cal/g°C w temp. 87^qC; utajone ciepło parowania 75,5 cal/g, ciepło topnienia 34,6 cal/g.

Naftalen ogrzewany do wysokiej temperatury przy swobodnym dostępie powietrza spala się częściowo, a częściowo sublimuje, wskutek czego utworzony dym zabarwia się na szaro. Istotną wadą naftalenu jest jego znaczna lotność już w temperaturze pokojowej.

Antracen C,₄H,₀ tworzy b:ałe kryształy o ciężarze właściwym 1,25 G/cm³, temperaturze topnienia 218°C, temperaturze wrzenia 342°C. Antracen łatwo sublimuje już w temperaturze około 200°C.

Fenantren C₁₄H₁₀ — izomer antracenu — ma ciężar właściwy 1,02 G/cm³, temperaturę topnienia 99°C, temperaturę wrzenia 240°C; łatwo sublimuje w temperaturze około 200°C.

Niekiedy jako substancję dymotwórczą mas dymnych stosuje się również surowy antracen, zielonkawożółty materiał zawierający antracen (do 25%), fenantren, karbazol (C12H9N) i inne węglowodory.

Temperatura zapłonu surowego antracenu wynosi 150—162°C.

Jako'substancję palną mas dymów zasłonowych stosuje się niekiedy węgiel drzewny.

Naftalen i antracen spełniają w niektórych masach zarówno rolę > substancji palnej, jak i substancji dymotwórczej — częściowo spalają się, a częściowo sublimują.

Typowym przykładem masy dymnej zawierającej substancję dymotwórcze może być masa Jerszowa o składzie:

Chloran pctasowy Chlorek amonowy Naftalen Węgiel drzewny

Niewielka zawartość chloranu w masie obok mało aktywnej substancji, jaką jest chlorek amonowy, zapewnia małą wrażliwość tych mas na bodźce mechaniczne.

16 — Podstawy pirotechniki    041

\