74742 IMGP1567

przez rady generalne, okręgi i rady miejskie Strasburga, Mulhouse, Metzu i Cólmar¹. Władzę ustawodawczą w regionie sprawowano przez reprezentantów wybranych zarówno do Landesausschuss, jak i do Reichstagu. Niestety, Reichsland nie mógł mieć swych przedstawicieli w Bundesracie² czyli Radzie Związkowej³. W przeciwnym bowiem wypadku mogłyby się umocnić autonomiczne dążenia Alzatczyków. Poza tym wszyscy delegowani ministrowie musieli złożyć przysięgę wierności Cesarstwu, nie mogli także prowadzić reklamy swej działalności⁴.

3.... ALBO „BYĆ FRANCUZEM”

Okresy, kiedy Alzacja przechodziła pod panowanie francuskie, dotyczyły ludzi pamiętających czas sprzed niemieckiej aneksji, jak i tych popierających autonomię dla Reichslandu, czyli Alzacji-Lotaryngii. Pokolenie Alzatczyków, którzy w 1870 r. kończyli trzydzieści lat, można by uznać za .stracone” nie tylko dlatego, że zostało one naznaczone traumą wojny, ale również z tego względu, że dla większości z nich styczność z francuską kulturą w mniejszym lub większym stopniu jawiła się doświadczeniem z dzieciństwa i wczesnej młodości, a więc z czasu, kiedy jednostka nabywa kulturowej kompetencji - zwłaszcza bez krytycznego dystansu do życia, właściwego wiekowi dojrzałemu. Warto w tym miejscu przytoczyć słowa Stanisława Ossowskiego, któiy napisał o „dwóch typach stosunków pomiędzy człowiekiem a terytorium”. Jednym z nich miał być „bezpośredni

stosunek osobisty, przywiązanie do środowiska, w którym spędziło się życie albo znaczną część życia, czy wreszcie okres szczególnie podatny na tworzenie się trwałych więzi emocjonalnych, przede wszystkim okres dzieciństwa”⁵*

Właśnie ów szczególny i osobisty stosunek do terytorium, środowiska gdzie spędziło się dzieciństwo, w dużej mierze zdaje się wpływać na kulturową tożsamość człowieka. Czym innym natomiast jest uświadomienie sobie wagi tego związku. Być może ekstremalne sytuacje - zagrożenie lub śmierć - uwypuklają istotę tej relacji. W tym kontekście można spojrzeć na sytuację polityczną regionu i zaryzykować stwierdzenie, że dla wielu Alzatczyków, w szczególności należących do wyższych warstw społeczeństwa, kontakt z kulturą francuską należał do powszechnego doświadczenia, zwłaszcza że - pomimo wzajemnego kulturowego uprzedzenia - Alzacja uczestniczyła już od XVIII w. w procesie centralizacji państwa francuskiego. Można zatem rzec, iż „pokolenie wojny 1870-1871 „posiadało wykształconą »więź nawykową*”⁶ z kulturą regionu, którą tworzyły przez prawie dwieście lat także elementy kultury francuskiej - chociażby język czy system administracji, nawarstwiające się na substrat kulturowy niemiecki.

W 1885 r., gdy w Alzacji obowiązywał niemiecki system sprawowania władzy, urząd gubernatora (Statthalter) objął książę von Hohenlohe -„zimny i z dystansem”⁷ - jak go określa Ph. Dollinger. Jego polityka przypominała dyktaturę, toteż wśród Alzatczyków, w kręgach intelektualistów, polityków nastąpiło ożywienie ruchu „protestujących”. Sprawiło to, że Statthalter zastosował niezbędne metody „wyciszenia” politycznej opozycji, przede wszystkim Diktaturparagraph, sprowadzający się do ograniczenia swobód. To z kolei miało wywołać opór alzackiego społeczeństwa, zwłaszcza części popierającej tak zwaną partię „protestujących”. W tym czasie „stracone pokolenie” przekroczyło już 50 lat, lecz nadal mogło wpływać na polityczne i kulturalne życie regionu. Wtedy, przynajmniej wśród części alzackiej społeczności, Francja musiała kojarzyć się z „ziemią utraconą”, a to mogło wzbudzać frustrację przejawiającą się między innymi w proteście przeciwko przynależności Alzacji do Cesarstwa. (Na marginesie należy tu zaznaczyć, iż powyższa interpretacja, od-

139

1

   L. Sittler, op. dt., s. 265.

2

   W tekście Bankwitz użył określenia „Bundestag”, co wzbudza wątpliwość. Bankwitz napisał, iż odmówiono Alzatczykom i Lotaryńczykom prawa do posiadania swych przedstawicieli w „Bundestagu”, czyli Radzie Związkowej: JLe pouuoir ligislatif pour 1’Alsace-Lorraine reuiendrait a la Delegation et au Reichstag, mais la representation au Bundestag - ou -Conseil federal - restait rejusee au Reichsland", Ph. Bankwitz, op. cit, s. 12. W czasie sprawowania rządów przez Bismarcka, władza ustawodawcza należała do dwóch izb parlamentu: Reichstagu (Sejm Związkowy) i Bundesratu (Rada Związkowa). Zob.: Z. Wawrykowa, Historia Niemiec 1789-1871, Warszawa 1980, t. 2, s. 476; Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberga, t. XI z 1994 r., s. 153. Rada składała się z mianowanych reprezentantów państw związkowych należących do Cesarstwa Niemieckiego. W związku z tym, nie „Bundestag”, a „Bundesrat” stanowił ową Radę Związkową [fr. Conseil federal], o której wspomina Bankwitz. Nazwa „Bundestag” obowiązuje od 1949 roku, Le petit Larousse... op. cit., Encyklopedia Popularna PWN, 1983.

3

^3X1 Pb. Bankwitz, op. cit., s. 12.

4

Ph. Dollinger, op. dt., s. 442.

13 8

5

^2,9 S. Ossowski, Analiza socjologiczna pojęcia ojczyzny, [w:] O ojczyźnie i narodzie, Warszawa 1984, s. 26.

6

   S. Ossowski, op. dt., s. 28.

7

   Ph. Dollinger, op. cit., s. 447.